Bebeklerin sağlıklı bir yaşam sürmeleri, gelecek nesillerin sağlığı ve toplumun genel refahı için hayati önem taşır. Bu sağlıklı yaşam yolculuğunda, aşılama en önemli adımlardan biridir. Gelişmiş ülkelerde, bebeklik döneminde uygulanan aşılar sayesinde önlenebilir hastalıkların görülme sıklığı dramatik bir şekilde azalmış, birçok ölümcül hastalık neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Ancak, aşılama oranlarının düştüğü veya aşı karşıtı düşüncelerin yaygınlaştığı bölgelerde, kızamık, polio, difteri gibi önlenebilir hastalıkların yeniden ortaya çıkma riskiyle karşı karşıyayız. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, aşılanabilir hastalıklar her yıl milyonlarca çocuğun ölümüne ve kalıcı sakatlıklara yol açmaktadır. Bu rakamlar, aşılamanın önemini ve bebeklerde yapılması gereken aşıların hayati değerini gözler önüne sermektedir.
Bir bebeğin bağışıklık sistemi henüz tam olarak gelişmemiştir ve bu nedenle çeşitli hastalıklara karşı oldukça savunmasızdır. Aşılar, zayıflatılmış veya inaktifleştirilmiş virüs veya bakteriler içerir ve vücudu bu hastalıklara karşı koruma sağlamak için antikor üretmeye teşvik eder. Bu sayede, bebekler gerçek hastalığa yakalandıklarında çok daha hafif bir seyir atlatır veya hastalığa yakalanmaktan tamamen korunurlar. Örneğin, kızamık gibi son derece bulaşıcı bir hastalık, aşılanmamış bebeklerde ciddi komplikasyonlara, hatta ölüme bile yol açabilir. Oysa aşı sayesinde, bu risk büyük ölçüde azaltılabilir. Aşıların etkisi sadece bireysel düzeyde değil, toplumsal düzeyde de oldukça önemlidir. Sürü bağışıklığı olarak adlandırılan bu olgu, yeterli sayıda insan aşılandığında, hastalığın yayılmasının engellenmesini sağlar ve aşı olamayan kişileri de korur, özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan bebekler ve kronik hastalığı olan bireyler için bu koruma hayati önem taşımaktadır.
Bu belgede, bebeklerin sağlıklı bir gelişim süreci geçirmesi için gerekli olan aşıları detaylı bir şekilde ele alacağız. Her bir aşı hakkında ayrıntılı bilgi vererek, hangi hastalıklara karşı koruma sağladıklarını, ne zaman uygulanmaları gerektiğini ve olası yan etkilerini açıklayacağız. Ayrıca, aşılama konusunda yaygın olan yanlış anlamaları ve endişeleri ele alarak, ebeveynlerin aşılama kararı alırken bilinçli ve doğru bilgilere sahip olmalarını sağlayacağız. Aşılama takvimi, aşıların uygulanma zamanlaması ve sırası hakkında detaylı bilgiler içerecek ve ebeveynlerin çocuklarının aşı takvimini takip etmelerine yardımcı olacaktır. Amaç, bebeklerin sağlığını korumak ve toplum sağlığını güçlendirmek için aşılamanın önemini vurgulamak ve ebeveynleri bu konuda bilinçlendirmektir.
Bebek Aşı Takvimi
Bebeklerin sağlıklı bir şekilde büyümesi ve gelişmesi için aşılar son derece önemlidir. Aşılar, bebekleri çeşitli bulaşıcı hastalıklardan korumak için tasarlanmıştır ve bağışıklık sistemini güçlendirerek ciddi hastalıkların önlenmesine yardımcı olur. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı tarafından önerilen aşı takvimi, bebeklerin yaşlarına göre uygulanacak aşıları belirler. Bu takvim, bebeğinizin bağışıklık sistemini en etkili şekilde güçlendirmek için dikkatlice planlanmıştır.
Türkiye’deki bebek aşı takvimi, hedeflenen hastalıklara göre farklı aşıları içerir. Bu hastalıklar arasında; difteri, tetanos, boğmaca (pertussis), çocuk felci (polio), Hib (Haemophilus influenzae tip b), hepatit B, kızamık, kızamıkçık ve kabakulak bulunur. Aşıların uygulanma zamanları ve sayıları, bebeğin yaşına ve aşı türüne bağlı olarak değişir. Örneğin, hepatit B aşısı doğumdan hemen sonra yapılırken, diğer aşılar belirli aralıklarla tekrarlanır. Bu tekrarlanan dozlar, uzun süreli koruma sağlamak için gereklidir.
Aşılama oranlarının yüksek olması, toplum bağışıklığını güçlendirerek hastalıkların yayılmasını önler. Örneğin, çocuk felci aşısının yaygın kullanımı sayesinde bu hastalık neredeyse tamamen ortadan kaldırılmıştır. Ancak, aşılama oranlarının düşmesi, önemli hastalıkların yeniden ortaya çıkma riskini artırır. Bu nedenle, aşı takviminin düzenli olarak takip edilmesi ve bebeğin tüm aşılarını zamanında yaptırması son derece önemlidir. Aşılar, bireysel sağlık açısından olduğu kadar, toplum sağlığı açısından da büyük önem taşır.
Aşı takviminde yer alan bazı aşılar ve uygulanma zamanlarına dair örnekler verelim: Hepatit B aşısı doğumdan sonra yapılır ve daha sonra takviye dozları uygulanır. DTP (Difteri, Tetanos, Boğmaca) aşısı ise genellikle 2, 4 ve 6. aylarda yapılır. Polio aşısı da benzer şekilde uygulanır. Hib aşısı, pnömokok aşısı ve rotavirüs aşısı gibi diğer aşılar da takvimde yer alır ve bunların uygulanma zamanları doktorunuz tarafından size detaylı olarak açıklanacaktır.
Aşıların yan etkileri genellikle hafif ve geçicidir. Bunlar arasında hafif ateş, ağrı, kızarıklık ve şişlik yer alabilir. Ancak, nadir durumlarda daha ciddi yan etkiler de görülebilir. Bu nedenle, bebeğinizin aşılarını yaptırdıktan sonra herhangi bir anormal durum gözlemliyorsanız, derhal doktorunuza başvurmanız önemlidir. Aşıların olası yan etkileri hakkında doktorunuzdan detaylı bilgi alabilirsiniz. Aşılar, bebeklerin sağlığını korumak için en önemli önlemlerden biridir ve aşı takvimine sadık kalmak, bebeğinizin geleceğini güvence altına almanın en etkili yoludur. Unutmayın ki, aşılar hakkında doğru ve güvenilir bilgilere ulaşmak için her zaman doktorunuza danışmalısınız.
Sonuç olarak, bebek aşı takvimi, bebeğinizin sağlığı için olmazsa olmaz bir rehberdir. Bu takvimi düzenli olarak takip ederek, bebeğinizi birçok tehlikeli hastalıktan koruyabilir ve sağlıklı bir gelecek için temel bir adım atabilirsiniz. Herhangi bir sorunuz veya endişeniz için mutlaka doktorunuzla görüşün.
Aşıların Önemi ve Faydaları
Bebeklerin sağlıklı bir gelişim göstermeleri ve gelecekteki yaşam kalitelerinin artması için aşıların önemi yadsınamaz. Aşılar, vücudun belirli hastalıklara karşı bağışıklık sistemini güçlendirerek, bu hastalıklara yakalanma riskini önemli ölçüde azaltır. Bu bağışıklık, vücuda hastalığın zayıflatılmış veya inaktif bir halini tanıtarak, bağışıklık sisteminin bu hastalığa karşı antikor üretmesini sağlar. Bu sayede, gerçek hastalıkla karşılaşıldığında vücut daha hızlı ve etkili bir şekilde yanıt verebilir ve hastalığın ciddiyetini azaltabilir hatta tamamen önleyebilir.
Aşıların faydaları saymakla bitmez. Öncelikle, aşılar önlenebilir hastalıkları ortadan kaldırmaya veya ciddi ölçüde azaltmaya yardımcı olur. Örneğin, çocuk felci (poliomyelit), kızamık, kabakulak ve kızamıkçık gibi geçmişte milyonlarca çocuğun ölümüne veya sakat kalmasına neden olan hastalıklar, aşılama programları sayesinde büyük ölçüde kontrol altına alınmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, aşılama sayesinde yılda 2-3 milyon ölüm önlenmektedir. Bu sayılar, aşılamanın insanlık için ne kadar büyük bir başarı olduğunu açıkça göstermektedir.
Aşılar sadece bireysel sağlığı korumakla kalmaz, aynı zamanda toplumsal bağışıklığı da güçlendirir. Yeterli sayıda insan aşılandığında, hastalık yayılma şansı bulmaz ve topluluk genelinde koruma sağlanır. Bu, özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan bebekler, küçük çocuklar ve kronik hastalığı olan bireyler için çok önemlidir. Bu kişiler, aşılanamayabilir veya aşıların tam koruma sağlamayabilir. Sürü bağışıklığı sayesinde, bu hassas gruplar da hastalıklardan korunur.
Bebeklerde yapılması gereken aşılar, uzmanlar tarafından belirlenmiş detaylı bir takvime göre uygulanır. Bu takvim, bebeğin yaşına ve bağışıklık sisteminin gelişimine göre düzenlenir. Aşılar genellikle birkaç doz halinde uygulanır ve her doz arasında belirli bir süre beklenir. Aşılama takvimi, bebeğin yaşına uygun korumayı sağlamak ve olası yan etkilerin riskini en aza indirmek için tasarlanmıştır. Aşılama programına uymak, bebeğinizin sağlıklı bir gelecek için en önemli adımlarından biridir.
Sonuç olarak, aşılar bebeklerin sağlıklı gelişimi için olmazsa olmazdır. Aşıların sağladığı koruma, bireysel ve toplumsal sağlığın korunması için hayati önem taşır. Aşılama programlarına katılmak, önlenebilir hastalıklardan korunmanın en etkili ve güvenli yoludur. Herhangi bir endişeniz varsa, doktorunuzla konuşarak aşılar hakkında detaylı bilgi alabilir ve olası yan etkiler hakkında bilgi alabilirsiniz. Unutmayın ki, aşı kararı, bebeğinizin sağlığı için verebileceğiniz en önemli kararlardan biridir.
Aşı Yan Etkileri ve Tedbirleri
Aşılar, bebeklerin ve çocukların önemli hastalıklardan korunması için en etkili yöntemlerden biridir. Çocuk felci, kızamık, kabakulak gibi ölümcül veya sakat bırakıcı hastalıkların neredeyse tamamen ortadan kalkması aşılama programlarının başarısının en güzel örneğidir. Ancak, her tıbbi müdahale gibi aşıların da bazı yan etkileri olabilir. Bu yan etkilerin büyük çoğunluğu hafif ve geçicidir, ancak ebeveynlerin bu olasılıkları bilmesi ve gerekli önlemleri alması önemlidir.
Aşıların en yaygın yan etkileri arasında aşı yapılan bölgede kızarıklık, şişlik ve ağrı yer alır. Bu belirtiler genellikle birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. Bazı bebeklerde ateş, huzursuzluk, iştahsızlık gibi genel belirtiler de görülebilir. Bu durumlar genellikle parasetamol veya ibuprofen gibi ateş düşürücü ve ağrı kesici ilaçlarla kontrol altına alınabilir. Ancak, yüksek ateşin uzun süre devam etmesi, aşırı huzursuzluk, kusma, ishal gibi belirtiler gözlemlenirse mutlaka bir doktora danışılmalıdır. Bu durumlar, aşı ile doğrudan ilişkili olmayabilir ve başka bir sağlık sorununa işaret edebilir.
Daha nadir görülen ancak daha ciddi yan etkiler de mevcuttur. Örneğin, bazı aşılar alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu reaksiyonlar genellikle aşıdan hemen sonra ortaya çıkar ve nefes darlığı, yüz şişmesi, döküntü gibi belirtilerle kendini gösterir. Alerjik reaksiyonlar yaşamı tehdit edebilir ve acil tıbbi müdahale gerektirir. Bu nedenle, aşıdan sonra bir süre gözlem altında kalmak önemlidir. Aşı öncesinde çocuğun alerjik bir geçmişi varsa, doktorunu mutlaka bilgilendirmelidir.
Aşıların güvenliği konusunda yapılan kapsamlı araştırmalar, aşıların faydalarının yan etkilerinden çok daha fazla olduğunu göstermektedir. Örneğin, Kızamık-Kabakulak-Kızamıkçık (KKK) aşısının, bu hastalıkların ciddi komplikasyonlarından korunmada ne kadar etkili olduğunu gösteren çok sayıda çalışma mevcuttur. Bu çalışmalarda, aşıların ciddi yan etkilere yol açma olasılığının son derece düşük olduğu belirtilmiştir. Ancak, her bebeğin farklı bir bağışıklık sistemi olduğundan, beklenmedik reaksiyonlar da ortaya çıkabilir.
Aşı yan etkilerini en aza indirmek için bazı önlemler alınabilir. Aşıdan önce ve sonra bol sıvı tüketimi önerilir. Aşı yapılan bölgeye soğuk kompres uygulanabilir. Ateş düşürücü ve ağrı kesiciler, doktorun önerisi doğrultusunda kullanılabilir. Aşı sonrası çocuğun durumunu dikkatlice takip etmek ve herhangi bir anormallik durumunda derhal doktora başvurmak son derece önemlidir. Unutulmamalıdır ki, aşıların olası yan etkileri, aşılanmayan bireylerde hastalıkların yol açabileceği risklere kıyasla çok daha azdır. Bilinçli ve doğru bilgiye dayalı bir yaklaşım, hem çocuğun sağlığı hem de aşılama programlarının başarısı için hayati önem taşır.
Sonuç olarak, aşılar bebeklerin sağlığı için hayati önem taşırken, olası yan etkileri de göz ardı edilmemelidir. Ebeveynler, aşıların faydaları ve riskleri hakkında doğru bilgiye sahip olmalı ve olası yan etkiler konusunda doktorlarıyla iletişime geçmekten çekinmemelidirler. Doğru bilgi ve dikkatli takip ile aşıların sağladığı korumadan güvenle yararlanılabilir.
Aşılamada Sık Sorulan Sorular
Bebeklerin sağlıklı gelişimi için aşıların önemi tartışılmazdır. Ancak, aşılama konusunda ebeveynlerin aklında birçok soru işareti bulunmaktadır. Bu bölümde, bebeklerde yapılan aşılar hakkında sıkça sorulan sorulara cevap vererek, aşılama süreci hakkında daha net bir anlayış sağlamayı amaçlıyoruz. Bilgilendirilmiş kararlar almak için doğru ve güvenilir kaynaklardan bilgi edinmek son derece önemlidir.
Aşılar güvenli midir? Aşılar, Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) gibi saygın kurumlar tarafından kapsamlı bir şekilde test edilmekte ve onaylanmaktadır. Milyonlarca çocuğun aşılanması sonucunda elde edilen veriler, aşıların güvenli ve etkili olduğunu göstermektedir. Nadir görülen yan etkiler genellikle hafiftir ve kısa sürede geçer. Ciddi yan etkiler ise son derece nadirdir. Herhangi bir aşıdan önce, olası yan etkiler hakkında doktorunuzla konuşmanız önemlidir.
Aşılar gerçekten işe yarıyor mu? Evet, aşılar ciddi hastalıklardan korunmada son derece etkilidir. Örneğin, kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (KKK) aşısı, bu hastalıkların yayılmasını büyük ölçüde azaltmıştır. Aşılanma oranlarının yüksek olduğu ülkelerde, bu hastalıklar neredeyse tamamen ortadan kalkmıştır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, aşılar her yıl 2-3 milyon ölümün önlenmesine yardımcı olmaktadır.
Aşıların yan etkileri nelerdir? Çoğu aşıda görülen yan etkiler hafiftir ve birkaç gün içinde kendiliğinden geçer. Bunlar arasında aşı yapılan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik, hafif ateş ve halsizlik sayılabilir. Daha ciddi yan etkiler son derece nadirdir ve genellikle alerjik reaksiyonlarla ilgilidir. Eğer aşıdan sonra ciddi bir yan etki yaşanırsa, derhal doktorunuza başvurmanız gerekmektedir. Alerjik reaksiyon belirtileri arasında nefes almada zorluk, yüz ve boğazda şişme, hızlı kalp atışı ve şiddetli baş dönmesi yer alır.
Aşı takvimi nasıl belirlenir? Bebeklerin aşı takvimi, çocukluk çağında görülebilen hastalıklara karşı koruma sağlamak için tasarlanmıştır. Bu takvim, çocuğunuzun yaşına ve sağlık durumuna göre doktorunuz tarafından belirlenir. Aşıların belirli bir sırayla ve belirli aralıklarla uygulanması önemlidir. Aşı takvimini doktorunuzla görüşerek detaylı bir şekilde öğrenmeniz ve takibi sağlamanız önerilir. Takvime uyulmaması, çocuğunuzun hastalıklara yakalanma riskini artırabilir.
Aşılar hakkında endişelerim varsa ne yapmalıyım? Aşılar hakkında herhangi bir endişeniz varsa, doktorunuzla veya güvenilir bir sağlık uzmanıyla konuşmanız önemlidir. Sorularınızı sormaktan ve endişelerinizi dile getirmekten çekinmeyin. Sağlık uzmanları, size aşıların faydaları ve riskleri hakkında doğru ve güvenilir bilgiler sağlayarak, bilgilendirilmiş bir karar vermenize yardımcı olacaktır. Unutmayın ki, aşılar, çocuğunuzun sağlığı için en önemli koruyucu önlemlerden biridir.
Aşı Kararında Ebeveyn Rolü
Bebeklerin sağlıklı gelişimi için aşıların önemi tartışılmazdır. Ancak, hangi aşıların yapılacağı ve ne zaman yapılacağı konusunda ebeveynlerin bilinçli bir karar alma sürecine dahil olmaları kritik öneme sahiptir. Bu süreç, sadece aşıların faydalarını anlamakla kalmayıp, olası riskleri de değerlendirmeyi gerektirir. Ebeveynler, çocuklarının sağlığı konusunda en önemli karar vericiler oldukları için, bu konuda yeterli bilgiye sahip olmaları ve sorumlu bir yaklaşım sergilemeleri beklenir.
Aşılama takvimi, uzmanlar tarafından belirlenmiş ve bilimsel verilere dayalı bir programdır. Bu takvim, çocukların en yaygın ve tehlikeli bulaşıcı hastalıklardan korunmasını sağlar. Örneğin, kızamık, kabakulak ve kızamıkçık (KKK) aşısı, bu hastalıkların ciddi komplikasyonlarından (beyin iltihabı, işitme kaybı gibi) korunmada oldukça etkilidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, KKK aşısının yaygın kullanımı sayesinde bu hastalıkların görülme sıklığı dünya çapında önemli ölçüde azalmıştır. Ancak, aşı karşıtlığı nedeniyle aşılama oranlarında düşüş yaşanan bölgelerde, bu hastalıkların yeniden ortaya çıkma riski artmaktadır.
Ebeveynler, aşı kararlarını verirken, güvenilir kaynaklardan bilgi edinmelidir. Sağlık Bakanlığı’nın yayınladığı broşürler, uzman doktorların görüşleri ve bilimsel araştırmalar, karar verme sürecinde rehberlik sağlayabilir. İnternetteki yanlış ve yanıltıcı bilgilere güvenmek yerine, kanıtlanmış ve güvenilir kaynaklardan bilgi almak son derece önemlidir. Aşıların olası yan etkileri hakkında bilgi sahibi olmak da, bilinçli bir karar almak için gereklidir. Çoğu aşı yan etkisi hafif ve geçicidir (ateş, ağrı, kızarıklık gibi), ancak nadiren ciddi yan etkiler de görülebilir. Bu riskler, aşıların sağladığı koruma ile karşılaştırıldığında genellikle çok daha düşüktür.
Aşı karşıtlığı, bilimsel kanıtlarla çelişen bir harekettir ve birçok ülkede aşılama oranlarında düşüşe neden olmuştur. Bu düşüş, bulaşıcı hastalıkların yeniden yayılma riskini artırmaktadır. Ebeveynlerin, aşı karşıtlığı iddialarını bilimsel verilere dayanarak değerlendirmeleri ve çocuklarının sağlığı için en doğru kararı vermeleri gerekmektedir. Bu konuda, doktorlarıyla açık ve dürüst bir iletişim kurmaları, sorularını sorabilmeleri ve endişelerini paylaşabilmeleri önemlidir. Doktor, ebeveynleri bilgilendirecek, olası riskleri ve faydaları açıklayacak ve aşı kararında onlara yardımcı olacaktır.
Sonuç olarak, ebeveynlerin aşı kararında aktif rol almaları, çocuklarının sağlığı için hayati önem taşır. Güvenilir kaynaklardan bilgi edinmek, olası riskleri ve faydaları değerlendirmek ve uzman doktorlarla iletişim halinde olmak, bilinçli ve sorumlu bir karar vermeyi sağlar. Aşılar, çocukları birçok ciddi hastalıktan koruyarak sağlıklı bir geleceğe sahip olmalarına yardımcı olur.
Bu raporda, bebeklerin sağlıklı gelişimleri için gerekli olan aşıların önemini ele aldık. Aşılar, bebekleri ve çocukları birçok ciddi ve hatta ölümcül hastalıktan korumada son derece etkili bir araçtır. Çocuk felci, kızamık, kabakulak, kızamıkçık gibi hastalıklar, geçmişte yaygın olarak görülmekte ve ciddi sağlık sorunlarına yol açmaktaydı. Ancak, aşılama programlarının yaygınlaşmasıyla birlikte bu hastalıkların görülme sıklığı önemli ölçüde azalmıştır. Bu, kamu sağlığı açısından büyük bir başarıdır ve aşılamanın toplum sağlığını korumadaki etkinliğini göstermektedir.
Raporda, her aşı türünün ayrıntılı açıklamasını, uygulanma zamanlarını ve olası yan etkilerini inceledik. Aşıların güvenilirliği ve etkinliği, kapsamlı araştırmalar ve klinik denemeler ile kanıtlanmıştır. Aşılama programlarının düzenli takiplerinin yapılması ve olası yan etkilerin erken teşhis ve tedavisi, aşılama programlarının başarısını artırmak için oldukça önemlidir. Ebeveynlerin, çocuklarının aşılarının zamanında yapılmasını sağlamaları, sağlıklı bir toplum için sorumlulukları arasında yer almaktadır. Bilinçli ebeveynler, aşılar hakkında doğru ve güvenilir bilgiye ulaşarak olası şüphelerini gidermeli ve çocukları için en iyi kararı almalıdırlar.
Geleceğe yönelik olarak, yeni aşı teknolojilerinin geliştirilmesi ve mevcut aşıların etkinliğinin artırılması beklenmektedir. mRNA teknolojisi gibi yeni yaklaşımlar, aşı geliştirme süreçlerini hızlandırabilir ve daha etkili aşılar üretmeye olanak sağlayabilir. Ayrıca, yeni ortaya çıkan hastalıklara karşı aşı geliştirme çalışmaları da hız kazanacaktır. Kişiselleştirilmiş aşılama yaklaşımları da gelecekte daha yaygın hale gelebilir, böylece bireysel risk profillerine göre daha etkili aşılama stratejileri uygulanabilir. Bununla birlikte, aşı karşıtlığı gibi yanlış bilgilendirmelerin önlenmesi ve aşılama konusunda kamuoyu bilincinin artırılması, sağlıklı bir toplum için büyük önem taşımaktadır.
Sonuç olarak, bebeklerin aşılanması, sağlıklı bir birey ve toplum için hayati önem taşımaktadır. Aşılar, birçok ciddi hastalıktan korunmada etkili bir araçtır ve gelecekte sağlık sistemlerinin temel bir parçası olmaya devam edecektir. Doğru bilgiye ulaşmak, sağlık çalışanlarıyla iletişim halinde olmak ve aşılama konusunda bilinçli kararlar almak, hem bireyler hem de toplum sağlığı için büyük önem taşımaktadır. Aşılama, sadece bebeklerin değil, tüm toplumun sağlığını korumanın en etkili yollarından biridir ve bu bilinçle hareket edilmelidir.
