Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen yaygın bir sağlık sorunudur kansızlık (anemi). Bu durum, vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin sayısının azalması veya bu hücrelerin hemoglobin düzeyinin düşmesi sonucu ortaya çıkar. Hemoglobin, oksijeni akciğerlerden vücudun diğer bölgelerine taşıyan önemli bir proteindir. Kırmızı kan hücrelerinin sayısı veya hemoglobin seviyesi yetersiz olduğunda, vücut dokularına yeterli oksijen ulaşamaz ve bu da yorgunluk, halsizlik ve diğer çeşitli semptomlara yol açar. Kansızlığın birçok farklı nedeni vardır ve semptomlar kişiden kişiye değişebilir, ancak temelde vücudun oksijen taşıma kapasitesindeki azalmadan kaynaklanan bir sorun teşkil eder.
Kansızlık, yalnızca belirli bir hastalık değil, aslında bir semptomdur. Birçok farklı altta yatan sağlık sorununun bir belirtisi olarak ortaya çıkabilir. Örneğin, demir eksikliği, B12 vitamini eksikliği, folik asit eksikliği, kronik hastalıklar, kemik iliği hastalıkları ve genetik faktörler kansızlığa neden olabilir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, dünya nüfusunun yaklaşık %30’u kansızlıktan etkilenmektedir. Bu oran, özellikle gelişmekte olan ülkelerde daha yüksektir ve kadınlar, çocuklar ve hamileler bu durumdan daha fazla etkilenmektedir. Örneğin, demir eksikliği anemisi, hamile kadınların %40’ına kadarında görülebilir ve bu durum hem anne hem de bebek için ciddi riskler oluşturabilir. Bu rakamlar, kansızlık sorununa karşı farkındalık yaratmanın ve erken teşhis ile tedavi olanaklarının önemini vurgular.
Kansızlığın belirtileri oldukça çeşitlidir ve şiddeti, altta yatan nedene ve kansızlığın ciddiyetine bağlı olarak değişir. Yaygın belirtiler arasında aşırı yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı, baş dönmesi, baş ağrısı, soluk cilt, çarpıntı ve soğuk eller ve ayaklar yer alır. Bazı kişilerde, kansızlık daha ciddi semptomlara, örneğin göğüs ağrısı veya hızlı kalp atışına da neden olabilir. Bu semptomların ortaya çıkması durumunda vakit kaybetmeden tıbbi yardım almak son derece önemlidir. Erken teşhis ve tedavi, kansızlığın ciddi komplikasyonlarını önlemeye yardımcı olur ve hastanın yaşam kalitesini önemli ölçüde iyileştirebilir. Kansızlık teşhisi için kan testleri yapılır ve tedavi, altta yatan nedene bağlı olarak değişir. Demir eksikliği anemisi için demir takviyeleri, B12 vitamini eksikliği için B12 enjeksiyonları veya folik asit eksikliği için folik asit takviyeleri verilebilir. Bazı durumlarda, kemik iliği nakli gibi daha invaziv tedaviler gerekebilir.
Bu giriş bölümünde, kansızlık (anemi) konusuna genel bir bakış sunarak, yaygınlığını, nedenlerini ve belirtilerini ele aldık. Sonraki bölümlerde, farklı türdeki kansızlık çeşitlerini, teşhis yöntemlerini, tedavi seçeneklerini ve bu durumun yönetimi ile ilgili önemli noktaları detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. Kansızlık hakkında daha fazla bilgi edinerek, bu yaygın sağlık sorununa karşı farkındalığınızı artırabilir ve kendinizi veya sevdiklerinizi korumak için gerekli önlemleri alabilirsiniz.
Kansızlık Belirtileri Nelerdir?
Kansızlık (anemi), vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin sayısının veya hemoglobin seviyesinin normalden düşük olması durumudur. Kırmızı kan hücreleri, vücudun dokularına oksijen taşımaktan sorumludur. Bu nedenle, kansızlık, vücudun oksijen alımını azaltarak birçok farklı belirtiye neden olabilir. Bu belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve kansızlığın şiddetine bağlı olarak hafiften şiddetliye kadar değişen bir yelpazede ortaya çıkabilir.
En yaygın kansızlık belirtileri arasında yorgunluk ve halsizlik bulunur. Birçok kişi, kansızlığın ilk belirtisi olarak sürekli yorgunluk ve enerji eksikliği yaşar. Bu yorgunluk, dinlendikten sonra bile geçmeyebilir ve günlük aktiviteleri gerçekleştirmeyi zorlaştırabilir. Örneğin, basit bir ev işi bile aşırı yorgunluğa neden olabilir. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, dünya çapında milyonlarca insan kansızlıktan muzdarip olup, bu durumun önemli bir kısmı kronik yorgunluk ile kendini göstermektedir.
Solukluk, özellikle cilt, göz altları ve tırnaklarda gözlemlenebilen bir diğer belirgidir. Kanınızdaki hemoglobin miktarı azaldığında, cildinizin normal pembe rengini kaybederek soluk bir görünüm alır. Bu solukluğu fark etmek, kansızlığın erken teşhisinde yardımcı olabilir. Ancak, solukluğun tek başına kansızlık belirtisi olarak değerlendirilmemesi önemlidir; başka semptomlarla birlikte değerlendirilmelidir.
Nefes darlığı, kansızlığın önemli bir belirtisidir. Vücut yeterli oksijen alamadığında, kalp daha hızlı çalışarak daha fazla oksijen pompalaması gerekir. Bu durum, özellikle egzersiz sırasında veya merdiven çıkarken nefes darlığına neden olabilir. Hatta bazı kişiler dinlenme halinde bile nefes darlığı yaşayabilir. Bu durum, günlük yaşam aktivitelerini ciddi şekilde etkileyebilir.
Baş dönmesi ve baş ağrısı, kansızlığın diğer yaygın belirtileridir. Beyne yeterince oksijen gitmediğinde, baş dönmesi ve baş ağrısı ortaya çıkabilir. Bu belirtiler hafif veya şiddetli olabilir ve günlük yaşamı olumsuz etkileyebilir. Bazı kişilerde bayılma da görülebilir.
Çarpıntı, kalp atış hızının artması ve düzensiz kalp atışları şeklinde kendini gösterir. Vücut oksijen eksikliğini telafi etmek için kalbin daha hızlı çalışması gerekir. Bu durum, göğüste çarpıntı hissi olarak algılanabilir.
Soğuk eller ve ayaklar, vücudun uzuvlarına yeterli kan akışı sağlanamamasından kaynaklanır. Kansızlık, vücudun farklı bölgelerindeki kan akışını etkileyebilir ve bu durum, ellerin ve ayakların soğuk hissetmesine neden olabilir.
Bu belirtilerden herhangi birini yaşıyorsanız, bir doktora danışmanız önemlidir. Erken teşhis ve tedavi, kansızlığın neden olduğu komplikasyonları önlemeye yardımcı olabilir. Kansızlığın birçok farklı nedeni vardır ve doğru teşhis için kan tahlili gibi çeşitli testler gereklidir.
Kansızlık Türleri ve Nedenleri
Kansızlık (anemi), kandaki hemoglobin miktarının normalin altına düşmesiyle karakterize bir durumdur. Hemoglobin, oksijeni vücudun çeşitli dokularına taşıyan kırmızı kan hücrelerinde bulunan bir proteindir. Kansızlığın birçok farklı türü vardır ve her birinin kendine özgü nedenleri ve belirtileri bulunur. Bu çeşitlilik, doğru teşhis ve tedavi için kapsamlı bir anlayışı gerektirir.
Kansızlık türleri genellikle kırmızı kan hücrelerinin boyutuna, şekline ve hemoglobin içeriğine göre sınıflandırılır. En yaygın türlerden bazıları şunlardır:
1. Demir Eksikliği Anemisi: Bu, dünyada en yaygın kansızlık türüdür. Demir eksikliği, vücudun yeterli hemoglobin üretmesini engeller. Demir eksikliğinin nedenleri arasında yetersiz demir alımı (özellikle vejetaryen ve vegan bireylerde), demir emiliminin bozulması (örneğin, selülyak hastalığı veya Crohn hastalığı gibi sindirim sistemi hastalıkları), aşırı kan kaybı (ağır adet kanaması, ülser veya kanser gibi gastrointestinal kanamalar) yer alır. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, dünya nüfusunun yaklaşık %30’u demir eksikliği anemisinden etkilenmektedir.
2. Megaloblastik Anemi: Bu tür kansızlık, B12 vitamini veya folik asit eksikliğinden kaynaklanır. Bu vitaminler, kırmızı kan hücrelerinin normal büyümesi ve gelişmesi için gereklidir. Eksiklik durumunda, büyük ve olgunlaşmamış kırmızı kan hücreleri (megaloblastlar) üretilir, bu da oksijen taşıma kapasitesini azaltır. B12 vitamini eksikliği, genellikle vejetaryen veya vegan beslenenlerde veya pernisyoz anemi (B12 vitamininin emilimini engelleyen otoimmün bir hastalık) olan kişilerde görülür. Folik asit eksikliği ise yetersiz beslenme veya hamilelik gibi durumlarda ortaya çıkabilir.
3. Aplastik Anemi: Bu nadir görülen ancak ciddi bir kansızlık türüdür. Kırmızı kan hücrelerinin, beyaz kan hücrelerinin ve trombositlerin kemik iliğinde üretilmesinde bir azalma veya durma söz konusudur. Nedenleri arasında kemoterapi, radyasyon tedavisi, bazı ilaçlar, virüsler ve genetik faktörler yer alabilir. Aplastik anemi yaşamı tehdit edici olabilir ve acil tedavi gerektirir.
4. Hemolitik Anemi: Bu tür kansızlıkta, kırmızı kan hücreleri vücut tarafından erken yıkılır. Bu yıkım, genetik faktörler (örneğin, orak hücre anemisi), otoimmün hastalıklar, enfeksiyonlar veya bazı ilaçlar nedeniyle olabilir. Hemolitik anemi, sarılık, yorgunluk ve solukluk gibi belirtilere neden olabilir.
5. Kronik Hastalık Anemisi: Kronik böbrek hastalığı, kanser, romatoid artrit gibi bazı kronik hastalıklar, vücudun kırmızı kan hücresi üretimini azaltabilir. Bu tür anemi, genellikle altta yatan hastalığın tedavisiyle yönetilir.
Kansızlığın teşhisi için kan testleri yapılır. Testler, kırmızı kan hücrelerinin sayısını, hemoglobin seviyesini ve ortalama hacmini ölçer. Tedavi, altta yatan nedene bağlıdır ve demir takviyeleri, B12 vitamini enjeksiyonları, folik asit takviyeleri veya kan transfüzyonu gibi yöntemleri içerebilir. Erken teşhis ve uygun tedavi, kansızlığın ciddi komplikasyonlarının önlenmesinde büyük önem taşır.
Kansızlık Tedavi Yöntemleri
Kansızlık (anemi), kandaki hemoglobin miktarının normalin altına düşmesiyle karakterize bir durumdur. Hemoglobin, alyuvarlarda bulunan ve oksijeni vücudun çeşitli bölgelerine taşıyan bir proteindir. Kansızlığın birçok nedeni vardır ve tedavi yöntemi, altta yatan nedene bağlı olarak değişir. Tedavi, kansızlığın şiddetine ve nedenine göre farklılık gösterir ve genellikle semptomları hafifletmeyi, hemoglobin seviyelerini yükseltmeyi ve altta yatan nedeni tedavi etmeyi amaçlar.
Demir eksikliği anemisi, dünyada en yaygın kansızlık türüdür. Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, dünya nüfusunun yaklaşık %30’u demir eksikliği anemisinden etkilenmektedir. Bu tür kansızlık, genellikle diyetle yetersiz demir alımı, demir emiliminin bozulması veya demir kaybına neden olan durumlar (örneğin, ağır adet kanaması veya gastrointestinal kanama) nedeniyle oluşur. Demir eksikliği anemisi tedavisi, genellikle demir takviyeleri ile yapılır. Doktor, hastanın durumuna ve demir eksikliğinin şiddetine bağlı olarak günlük demir dozu ve tedavi süresini belirler. Demir takviyeleri, tablet, kapsül veya sıvı formda bulunabilir. Bazı durumlarda, demir eksikliği anemisi için intravenöz demir enjeksiyonları gerekebilir.
B12 vitamini eksikliği anemisi, B12 vitamininin yetersiz alımı veya emilimi nedeniyle oluşur. B12 vitamini, vücudun sağlıklı kan hücreleri üretmesi için gereklidir. Bu tür anemi, genellikle vejetaryen veya vegan bireylerde, malabsorpsiyon sorunları olanlarda veya mide ameliyatı geçirenlerde görülür. B12 vitamini eksikliği anemisi tedavisi, genellikle B12 vitamini enjeksiyonları veya yüksek doz B12 vitamini içeren oral takviyeler ile yapılır. Tedavi, B12 seviyelerini normalleştirmek ve semptomları hafifletmek için birkaç hafta veya ay sürebilir.
Folik asit eksikliği anemisi, folik asit yetersizliğinden kaynaklanan bir başka kansızlık türüdür. Folik asit, DNA sentezi ve hücre bölünmesi için gereklidir ve sağlıklı kan hücrelerinin üretimi için önemlidir. Bu eksiklik, genellikle yetersiz beslenme, malabsorpsiyon veya bazı ilaçların yan etkisi nedeniyle oluşur. Folik asit eksikliği anemisi tedavisi, genellikle folik asit takviyeleri ile yapılır. Takviyeler, tablet veya sıvı formda mevcuttur ve genellikle birkaç hafta içinde semptomları hafifletir.
Ortak kan hastalıkları gibi aplastik anemi, orak hücre anemisi ve talasemi gibi bazı kansızlık türleri, daha karmaşık tedavi yöntemleri gerektirir. Bu tür kansızlıklar için tedavi, kemik iliği nakli, ilaç tedavisi veya kan transfüzyonu gibi yöntemleri içerebilir. Kansızlık tedavisi, altta yatan nedene bağlı olarak değişir ve bir hekim tarafından kişiselleştirilmelidir. Tedavi planı, hastanın genel sağlık durumu, semptomlarının şiddeti ve kansızlığın nedeni gibi faktörleri dikkate alarak oluşturulmalıdır. Tedaviye ek olarak, sağlıklı bir diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri, kansızlığın yönetilmesine ve önlenmesine yardımcı olabilir.
Önemli Not: Bu bilgiler genel bilgi amaçlıdır ve tıbbi tavsiye yerine geçmez. Kansızlık belirtileri yaşıyorsanız, doğru tanı ve tedavi için bir doktora danışmanız esastır.
Kansızlığın Tanı ve Teşhisi
Kansızlık (anemi), kandaki hemoglobin seviyesinin normalin altına düşmesiyle karakterize bir durumdur. Hemoglobin, alyuvarlarda bulunan ve oksijeni vücudun her yerine taşıyan bir proteindir. Kansızlığın teşhisi, fiziksel muayene, kan testleri ve bazen de diğer testleri içeren kapsamlı bir süreç gerektirir. Erken teşhis ve doğru tedavi, kansızlığın ciddi komplikasyonlarını önlemek için çok önemlidir.
Kansızlığın teşhisi genellikle hastanın şikayetleri ve fiziksel muayene bulgularıyla başlar. Hastalar, yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı, baş dönmesi, soluk cilt ve çarpıntı gibi belirtilerle doktora başvurabilirler. Fiziksel muayene sırasında doktor, kalp atış hızını, kan basıncını ve solunum hızını kontrol eder ve dil, tırnaklar ve gözlerin beyazlarında solukluk olup olmadığını inceler. Ancak, fizik muayene bulguları tek başına kansızlığı teşhis etmek için yeterli değildir.
Kansızlığın teşhisinde en önemli adım, tam kan sayımı (CBC) testidir. Bu test, kan hücrelerinin sayısını ve özelliklerini ölçer. CBC, hemoglobin seviyesi, hematokrit (kan hacminin alyuvarlar tarafından kaplanan yüzdesi) ve alyuvar indeksi (MCV, MCH ve MCHC) gibi değerleri içerir. Alyuvar indeksleri, alyuvarların boyutunu ve hemoglobin içeriğini belirler ve kansızlığın türünü belirlemede önemli rol oynar. Örneğin, düşük MCV değeri mikrositik anemiyi, yüksek MCV değeri makrositik anemiyi gösterir.
CBC testinin sonuçlarına bağlı olarak, doktor daha spesifik testler isteyebilir. Periferik yayma, alyuvarların şeklini ve boyutunu mikroskop altında incelemek için kullanılır. Demir düzeyi, ferritin seviyesi ve transferrin reseptörü satürasyonu gibi testler, demir eksikliği anemisini teşhis etmeye yardımcı olur. B12 vitamini ve folat seviyeleri, megaloblastik anemiyi değerlendirmek için ölçülür. Retikulosit sayımı, kemik iliğinin yeni alyuvar üretme kapasitesini değerlendirir. Bazı durumlarda, kemik iliği biyopsisi gerekebilir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya genelinde her yıl milyonlarca insan kansızlık teşhisi almaktadır. Demir eksikliği anemisi en yaygın tür olup, özellikle gelişmekte olan ülkelerde kadınlar arasında oldukça yüksek bir prevalansa sahiptir.
Kansızlığın teşhisi için kullanılan yöntemler, hastanın yaşına, cinsiyetine, tıbbi geçmişine ve semptomlarına bağlı olarak değişebilir. Doktor, tüm bulguları değerlendirerek kansızlığın nedenini belirler ve uygun tedavi planını oluşturur. Erken tanı ve tedavi, kansızlığın ciddi komplikasyonlarını önlemek ve hastanın yaşam kalitesini iyileştirmek için önemlidir. Bu nedenle, yorgunluk, halsizlik veya diğer belirtiler yaşayan kişilerin bir sağlık uzmanına danışmaları önerilir.
Kansızlıkta Beslenme Önerileri
Kansızlık, vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin veya hemoglobinin sayısının veya fonksiyonunun azalması sonucu oluşan bir durumdur. Bu durum, vücudun dokularına yeterli miktarda oksijen taşınmasını engeller ve yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı gibi belirtilere yol açar. Kansızlığın birçok nedeni vardır ve bunların başında demir eksikliği gelir. Demir eksikliği anemisi, dünyada en yaygın anemi türüdür ve özellikle kadınlarda, çocuklarda ve hamilelerde sık görülür. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya nüfusunun yaklaşık %30’u demir eksikliği anemisinden etkilenmektedir. Bu nedenle, kansızlığın tedavisinde ve önlenmesinde doğru beslenme çok önemlidir.
Demir açısından zengin besinler, kansızlık tedavisinde temel bir rol oynar. Kırmızı et, özellikle sığır eti, mükemmel bir demir kaynağıdır. Ancak vejetaryen veya vegan bireyler için de demir açısından zengin birçok seçenek mevcuttur. Ispanak, mercimek, kuru fasulye, kuru bakla, kıvırcık gibi yeşil yapraklı sebzeler ve baklagiller, bitkisel demir açısından oldukça zengindir. Bitkisel demir, hayvansal demire göre emilimi daha zordur, bu nedenle bu besinlerin C vitamini içeren gıdalarla birlikte tüketilmesi emilimini artırır. Örneğin, bir porsiyon ıspanağı bir dilim portakal veya limonla tüketmek, demir emilimini önemli ölçüde iyileştirebilir.
B12 vitamini de kansızlıkta önemli bir rol oynar. B12 vitamini, kırmızı kan hücrelerinin üretimi için gereklidir ve genellikle et, süt ürünleri ve yumurta gibi hayvansal ürünlerde bulunur. Vejetaryen ve vegan bireyler, B12 vitamini eksikliği yaşama riski altında oldukları için, B12 vitamini takviyesi almayı düşünmelidirler. Takviye almadan önce mutlaka bir doktora danışılmalıdır.
Folik asit, kırmızı kan hücrelerinin üretimi için gerekli olan başka bir önemli besindir. Folik asit, yeşil yapraklı sebzeler, turunçgiller, baklagiller ve tahıllarda bulunur. Hamile kadınlar için folik asit takviyesi önerilir, çünkü folik asit eksikliği, nöral tüp defektleri gibi ciddi doğum kusurlarına neden olabilir. Folik asit, vücudun demir emilimine de yardımcı olur.
Beslenmenin yanı sıra, kansızlığın tedavisinde doktorunuzun önerdiği tedavi planını takip etmek çok önemlidir. Bu, demir veya B12 vitamini takviyeleri veya diğer tedavi yöntemlerini içerebilir. Kansızlık belirtileri yaşıyorsanız, bir doktora danışarak gerekli testleri yaptırmanız ve doğru teşhis ve tedaviyi almanız önemlidir. Erken teşhis ve tedavi, kansızlığın ciddi komplikasyonlarının önlenmesinde büyük rol oynar. Sağlıklı ve dengeli bir beslenme programı, kansızlığın önlenmesinde ve tedavisinde önemli bir adımdır ancak tek başına yeterli olmayabilir. Bu nedenle, sağlık uzmanınızla düzenli iletişim halinde olmak ve önerilerine uymak çok önemlidir.
Bu raporda, kansızlık (anemi)nin ne olduğunu, çeşitli tiplerini, belirtilerini ve tedavi seçeneklerini kapsamlı bir şekilde ele aldık. Kansızlık, vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin veya hemoglobinin sayısının veya fonksiyonunun azalmasıyla karakterize edilen yaygın bir sağlık sorunudur. Bu durum, birçok farklı nedenden kaynaklanabilir; bunlar arasında besin eksiklikleri (demir, B12 vitamini ve folat eksikliği gibi), kronik hastalıklar (böbrek hastalığı ve kanser gibi), genetik bozukluklar (orak hücre anemisi gibi) ve kan kaybı yer alır.
Kansızlık belirtileri kişiden kişiye değişmekle birlikte, yaygın semptomlar arasında yorgunluk, halsizlik, nefes darlığı, baş dönmesi, soluk cilt ve çarpıntı bulunur. Teşhis, tam bir tıbbi öykü, fizik muayene ve kan testleri (tam kan sayımı, periferik yayma gibi) içerir. Tedavi, altta yatan nedene bağlıdır ve genellikle beslenme değişiklikleri, ilaç tedavisi (demir takviyeleri, B12 vitamini enjeksiyonları gibi) veya kan transfüzyonu gibi yöntemleri içerir. Bazı durumlarda, ameliyat gerekebilir.
Kansızlığın önlenmesi, dengeli ve besleyici bir diyet tüketmek, düzenli sağlık kontrolleri yaptırmak ve altta yatan sağlık sorunlarını yönetmekle mümkündür. Özellikle risk altında olan gruplar (hamile kadınlar, çocuklar ve yaşlılar) düzenli olarak kan tetkiki yaptırmalıdır. Erken teşhis ve tedavi, kansızlık komplikasyonlarının önlenmesinde hayati önem taşır.
Geleceğe yönelik olarak, kansızlık araştırmalarında önemli gelişmeler bekleniyor. Yeni tedavi yöntemleri ve daha etkin teşhis teknikleri geliştirilmesi üzerinde çalışmalar devam ediyor. Gen tedavisi, nanoteknoloji ve kişiselleştirilmiş tıp yaklaşımları, kansızlık yönetiminde devrim yaratma potansiyeline sahiptir. Ayrıca, yapay zeka ve büyük veri analitiğinin, kansızlık teşhisini ve tedavisini iyileştirmek için kullanılması bekleniyor. Bu gelişmeler, gelecekte kansızlıktan muzdarip bireylerin yaşam kalitesinin önemli ölçüde iyileşmesine katkı sağlayacaktır.
Sonuç olarak, kansızlık karmaşık ve yaygın bir sağlık sorunudur, ancak erken teşhis ve uygun tedavi ile başarıyla yönetilebilir. Devam eden araştırma ve teknolojik gelişmeler, bu yaygın hastalıkla mücadelede önemli ilerlemeler sağlayacaktır. Bireylerin sağlıklı yaşam tarzlarını benimsemeleri ve düzenli sağlık kontrollerini ihmal etmemeleri, kansızlık riskini azaltmada ve genel sağlık durumlarını iyileştirmede önemli bir rol oynar.
