Çocukluk dönemi, büyüme ve gelişmenin en hızlı olduğu, aynı zamanda çeşitli hastalıklara karşı savunmasızlığın da en yüksek olduğu bir dönemdir. Bu dönemde sıklıkla karşılaşılan ve ebeveynleri endişelendiren sağlık sorunlarından biri de öksürüktür. Öksürük, solunum yollarındaki tahrişi temizlemek için vücudun doğal bir savunma mekanizması olsa da, altta yatan birçok farklı nedenden kaynaklanabilir ve şiddetine, süresine ve eşlik eden belirtilere göre değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu durum, öksürüğün sadece bir semptom olduğunu ve gerçek sorunun teşhisinin önemli olduğunu vurgular. Bazen basit bir viral enfeksiyon sonucu ortaya çıkarken, bazen de daha ciddi durumların, örneğin astım, pnömoni veya krup gibi hastalıkların habercisi olabilir.
Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, her yıl milyonlarca çocuk solunum yolu enfeksiyonları nedeniyle sağlık hizmetlerinden yararlanmaktadır ve bu enfeksiyonların önemli bir belirtisi öksürüktür. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırma, 5 yaş altı çocukların yılda ortalama 6-8 kez öksürük nöbeti geçirdiğini göstermektedir. Bu istatistikler, çocuklarda öksürüğün ne kadar yaygın bir sorun olduğunu ve ebeveynlerin ve sağlık çalışanlarının bu konuda bilinçli olmasının ne kadar önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Örneğin, basit bir soğuk algınlığına bağlı öksürük genellikle kendiliğinden geçerken, pertussis (boğmaca) gibi enfeksiyonlar ciddi komplikasyonlara yol açabilir ve acil tıbbi müdahale gerektirebilir. Bu nedenle, öksürüğün nedenini belirlemek ve uygun tedaviyi uygulamak hayati önem taşır.
Bu kapsamlı incelemede, çocuklarda öksürüğün çeşitli nedenlerini detaylı bir şekilde ele alacağız. Viral, bakteriyel ve diğer enfeksiyonlardan, alerjik reaksiyonlara, astımdan, gastroözofageal reflü hastalığına (GERD) kadar birçok faktörü inceleyeceğiz. Ayrıca, her bir nedenin belirtilerini, teşhis yöntemlerini ve uygun tedavi seçeneklerini açıklayacağız. Evde bakım yöntemlerinden, ilaç tedavilerine, nebülizasyon gibi destekleyici tedavilere kadar geniş bir yelpazede bilgi sunarak, ebeveynlerin ve sağlık çalışanlarının çocuklarda öksürüğün yönetimi konusunda daha bilinçli kararlar almalarına yardımcı olmayı amaçlıyoruz. Bu bilgiler, öksürüğün ciddiyetini değerlendirme ve gerekli durumlarda tıbbi yardım alma konusunda yol gösterici olacaktır.
Son olarak, çocuklarda öksürüğün önlenmesi için alınabilecek önlemler hakkında da bilgi vereceğiz. Aşılama, iyi hijyen uygulamaları ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemenin önemini vurgulayarak, öksürüğün sıklığını azaltmak ve çocukların sağlığını korumak için pratik öneriler sunacağız. Bu kapsamlı yaklaşımla, çocuklarda öksürüğün anlaşılmasını ve etkili bir şekilde yönetilmesini sağlayarak, hem çocukların hem de ailelerinin yaşam kalitesini artırmayı hedefliyoruz.
Çocuklarda Öksürük Nedenleri
Çocuklarda öksürük, oldukça yaygın bir semptomdur ve birçok farklı nedeni olabilir. Bu nedenle, öksürüğün altında yatan sebebi belirlemek ve uygun tedaviyi uygulamak için dikkatli bir değerlendirme gereklidir. Öksürüğün şiddeti, süresi ve eşlik eden diğer semptomlarla birlikte değerlendirilmesi, doğru tanıya ulaşmada önemli rol oynar. Virüsler, çocuklarda öksürüğe yol açan en yaygın etkendir ve genellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarının (ÜSYE) bir parçası olarak görülür.
Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları (ÜSYE): Soğuk algınlığı, grip ve kızamık gibi viral enfeksiyonlar, çocuklarda öksürüğe neden olan en sık karşılaşılan nedenlerdendir. Bu enfeksiyonlar, burun, boğaz ve bronşları etkiler ve tahrişe neden olarak öksürüğe yol açar. Örneğin, ABD’de her yıl milyonlarca çocuk soğuk algınlığı geçirir ve bunun önemli bir kısmı öksürük ile karakterizedir. Bu enfeksiyonların çoğu kendiliğinden iyileşir, ancak şiddetli durumlarda tıbbi müdahale gerekebilir.
Bronşit: Bronşların iltihaplanması olan bronşit, öksürüğe neden olan diğer bir yaygın nedendir. Viral bronşit, genellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarından sonra gelişir ve genellikle kuru, öksürükle başlar. Daha sonra, balgamlı bir öksürüğe dönüşebilir. Bakteriyel bronşit ise daha az yaygındır ve antibiyotik tedavisi gerektirebilir. Bronşitin süresi birkaç hafta sürebilir ve özellikle küçük çocuklarda ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Pnömoni (zatürre): Pnömoni, akciğerlerin iltihaplanmasıdır ve ciddi bir enfeksiyondur. Viral, bakteriyel veya fungal etkenler nedeniyle gelişebilir. Pnömoni, şiddetli öksürüğe, nefes darlığına ve ateşe neden olur. Pnömoni, özellikle bebekler ve küçük çocuklar için yaşamı tehdit edici olabilir ve acil tıbbi müdahale gerektirir. Dünya çapında, pnömoni çocuk ölümlerinin önemli bir nedenidir.
Astım: Astım, hava yollarının kronik bir iltihaplanmasıdır ve tekrarlayan öksürüklere, nefes darlığına ve hırıltılı solunuma neden olur. Çocuklarda astım, genellikle alerjik reaksiyonlar, hava kirliliği veya solunum yolu enfeksiyonları tetikler. Astım öksürüğü genellikle gece veya egzersizden sonra kötüleşir. Astımın erken teşhisi ve tedavisi, çocukların yaşam kalitesini önemli ölçüde iyileştirebilir.
Reflü: Mide asidinin yemek borusuna geri kaçması olan reflü, özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda öksürüğe neden olabilir. Mide asidi, solunum yollarını tahriş ederek öksürüğe yol açar. Reflü nedeniyle oluşan öksürük genellikle geceleri daha şiddetlidir ve kusma veya ishal gibi diğer semptomlarla birlikte görülebilir.
Alerjiler: Polen, ev tozu akarları ve hayvan tüyleri gibi alerjenler, çocuklarda öksürüğe neden olabilir. Alerjik öksürük genellikle hapşırma, burun akıntısı ve kaşıntılı gözler gibi diğer alerjik semptomlarla birlikte görülür. Alerjik rinit ve alerjik astım, alerjik öksürüğün yaygın nedenleridir.
Öksürüğün nedenini belirlemek için bir doktora danışmak çok önemlidir. Çünkü öksürük birçok farklı hastalığın belirtisi olabilir ve doğru tanı ve tedavi için profesyonel bir değerlendirme gereklidir. Kendi kendine tedaviye başvurmak yerine, bir uzmana başvurmak her zaman en doğru yaklaşım olacaktır.
Öksürüğe Doğal Çözümler
Çocuklarda öksürük sık görülen bir şikayettir ve genellikle üst solunum yolu enfeksiyonları gibi viral enfeksiyonların bir belirtisidir. Ancak, öksürüğün altında yatan nedeni belirlemek ve uygun tedaviyi uygulamak önemlidir. Antibiyotikler viral enfeksiyonlara karşı etkili olmadığından, çoğu zaman semptomları hafifletmeye odaklanan destekleyici tedaviler kullanılır. Bu tedaviler arasında doğal çözümler de yer alır ve ebeveynler tarafından sıklıkla tercih edilir.
Bal, öksürüğü hafifletmek için yüzyıllardır kullanılan etkili bir doğal çözümdür. Birçok çalışma, balın özellikle gece öksürüğünü azaltmada etkili olduğunu göstermiştir. Örneğin, 2007 yılında yapılan bir çalışmada, 2-5 yaş arası çocuklarda, balın dekstrometorfan içeren öksürük şuruplarından daha etkili olduğu bulunmuştur. Bu nedenle, 1 yaşından büyük çocuklar için, yatmadan önce bir çay kaşığı bal vermek faydalı olabilir. Ancak, 1 yaşından küçük çocuklara bal verilmemelidir, çünkü botulizm riski taşır.
Zencefil, anti-inflamatuar ve balgam söktürücü özelliklere sahip bir başka doğal çözümdür. Zencefil çayı, öksürüğü hafifletmeye ve boğaz ağrısını azaltmaya yardımcı olabilir. Zencefilin etkili olabilmesi için düzenli tüketilmesi önerilir. Birkaç dilim taze zencefili kaynar suya ekleyerek ve 10-15 dakika demleyerek kolayca zencefil çayı hazırlayabilirsiniz. Zencefilin mide bulantısını da hafifletmeye yardımcı olabileceğini unutmayın, bu da bazı solunum yolu enfeksiyonlarında sık görülen bir semptomdur.
Buhar, burun tıkanıklığını ve öksürüğü hafifletmek için etkili bir yöntemdir. Sıcak bir duş almak veya bir kap sıcak suya birkaç damla okaliptüs yağı damlatarak buharı solumak, solunum yollarını açmaya ve balgamın atılmasına yardımcı olabilir. Buhar tedavisini uygularken dikkatli olunmalı ve çocuğun yanık riskine karşı korunması sağlanmalıdır. Suyun çok sıcak olmamasına ve çocuğun yanına yetişkin birinin eşlik etmesine özen gösterin.
Nane, öksürüğü ve boğaz ağrısını hafifletmek için kullanılan bir diğer bitkidir. Nane çayı veya naneli pastiller, boğazı yatıştırmaya ve öksürüğü azaltmaya yardımcı olabilir. Bununla birlikte, nane bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabilir, bu nedenle kullanmadan önce dikkatli olunmalıdır. Herhangi bir alerjik reaksiyon belirtisi görülürse, kullanımı derhal durdurulmalıdır.
Sonuç olarak, çocuklarda öksürüğü hafifletmek için birçok doğal çözüm mevcuttur. Ancak, bu yöntemler her zaman etkili olmayabilir ve ciddi öksürük vakalarında tıbbi yardım alınması önemlidir. Doğal çözümleri kullanmadan önce doktorunuza danışmanız önerilir, özellikle çocuğunuzun başka sağlık sorunları varsa veya öksürüğü şiddetliyse. Bu doğal yöntemler destekleyici tedaviler olarak düşünülebilir ve tıbbi tedavi yerine kullanılmamalıdır.
Çocuk Öksürüğünde Ne Zaman Doktora Gidilir?
Çocuklarda öksürük sık görülen bir semptomdur ve genellikle viral enfeksiyonlar gibi hafif rahatsızlıkların belirtisidir. Ancak, bazı durumlarda öksürük daha ciddi bir altta yatan sorunun işareti olabilir ve tıbbi müdahale gerektirir. Ebeveynler, çocuklarının öksürüğünün ne zaman ciddi bir durumun göstergesi olabileceğini bilmelidir. Bu nedenle, doğru zamanda doktora başvurmak hayati önem taşır.
Öksürüğün süresi, şiddeti ve eşlik eden diğer belirtiler, doktor ziyaretinin gerekli olup olmadığını belirlemede önemli rol oynar. 3 haftadan uzun süren öksürük, özellikle de iyileşme belirtisi göstermiyorsa, mutlaka bir doktora danışılmalıdır. Bu süre zarfında öksürüğe ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı, kusma, ishal, huzursuzluk veya aşırı yorgunluk gibi belirtiler eşlik ediyorsa, acil tıbbi yardım almak gerekir. Bu belirtiler, zatürre, bronşit veya krupa gibi daha ciddi solunum yolu enfeksiyonlarının göstergesi olabilir.
6 aydan küçük bebeklerde öksürük, her zaman ciddi olarak değerlendirilmelidir. Bebekler, solunum yolu enfeksiyonlarına yetişkinlerden daha duyarlıdır ve küçük hava yolları nedeniyle hızlı bir şekilde solunum güçlüğü yaşayabilirler. Bebeğinizde öksürük varsa, özellikle de ateş, nefes almada zorluk veya solunumda hırıltı varsa, hemen bir doktora başvurmalısınız. İstatistiklere göre, 6 aydan küçük bebeklerde öksürük, hastaneye yatış gerektiren ciddi solunum yolu enfeksiyonlarının önemli bir belirtisidir.
Öksürüğe şiddetli kusma eşlik ediyorsa, çocuğun vücudu sıvı kaybedebilir ve dehidratasyon riski ortaya çıkabilir. Bu durumda, çocuğu sıvı takviyesi için doktora götürmek önemlidir. Benzer şekilde, öksürük nedeniyle uyku bozukluğu yaşayan çocuklarda, yeterli dinlenmeyi sağlamak ve altta yatan nedeni belirlemek için tıbbi müdahale gerekli olabilir. Örneğin, gece öksürüğü, astımın bir belirtisi olabilir.
Kronik öksürük (8 haftadan uzun süren öksürük), altta yatan başka bir rahatsızlığın belirtisi olabilir. Bu durumlar arasında astım, kistik fibroz, gastroözofageal reflü (GERD) veya alerjiler yer alabilir. Kronik öksürük yaşayan çocukların, nedeni belirlemek ve uygun tedaviyi uygulamak için bir uzman tarafından değerlendirilmesi önemlidir. Öksürüğün nedenini bulmak için doktor, çocuğun tıbbi geçmişini inceleyerek, fizik muayene yaparak ve gerekirse kan testi, akciğer grafisi veya diğer testleri isteyerek tanı koyacaktır.
Sonuç olarak, çocuklarda öksürük her zaman hafif bir rahatsızlık anlamına gelmez. Öksürüğün süresi, şiddeti ve eşlik eden belirtiler, doktora başvurmanın gerekli olup olmadığını belirlemede anahtar rol oynar. Şüphe duyduğunuzda, her zaman bir doktora danışmak en güvenli yoldur. Erken teşhis ve tedavi, çocuğunuzun sağlığını korumak için çok önemlidir.
Öksürük Şurupları ve İlaçlar
Çocuklarda öksürüğe neden olan birçok faktör vardır ve bunların tedavisi, öksürüğün tipine ve altta yatan nedene bağlıdır. Öksürük, genellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarının (ÜSYE) bir belirtisidir ve genellikle kendiliğinden geçer. Ancak, bazı durumlarda, öksürüğü hafifletmek ve çocuğun rahatlamasını sağlamak için ilaçlar gerekebilir. Bu ilaçlar genellikle öksürük şurupları veya diğer ilaçlar şeklindedir. Ancak, herhangi bir ilaç kullanmadan önce mutlaka bir doktora danışmak önemlidir, çünkü yanlış ilaç kullanımı çocuğun sağlığını olumsuz etkileyebilir.
Öksürük şurupları, öksürüğün şiddetini azaltmaya yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Bunlar, balgam söktürücü (mukolitik) veya öksürük bastırıcı (antitusif) olabilir. Balgam söktürücüler, balgamı incelterek ve atılmasını kolaylaştırarak öksürüğü hafifletir. Öksürük bastırıcılar ise beyindeki öksürme merkezini etkileyerek öksürük refleksini azaltır. Örneğin, guaifenesin içeren şuruplar balgam söktürücü olarak, dekstrometorfan içeren şuruplar ise öksürük bastırıcı olarak kullanılır. Ancak, öksürük bastırıcıların küçük çocuklarda kullanımı doktor tavsiyesi olmadan önerilmez, çünkü öksürük, vücudun enfeksiyonla savaşmasına yardımcı olan önemli bir mekanizmadır.
Bazı öksürük şurupları, bitkisel içerikler içerebilir. Örneğin, zencefil, bal ve ıhlamur gibi bitkilerin öksürüğü hafifletmeye yardımcı olduğu düşünülmektedir. Ancak, bu bitkisel ilaçların etkinliği bilimsel olarak tam olarak kanıtlanmamıştır ve her çocuğun bu bitkilere karşı alerjisi olma olasılığını göz önünde bulundurmak gerekir. Herhangi bir bitkisel ilaç kullanmadan önce doktorunuza danışmanız önemlidir.
Öksürüğe eşlik eden diğer semptomlara bağlı olarak, doktorunuz antibiyotikler veya antiviral ilaçlar reçete edebilir. Antibiyotikler, bakteriyel enfeksiyonlara neden olan öksürüğe karşı etkilidir, ancak viral enfeksiyonlara karşı etkili değildir. Antiviral ilaçlar ise bazı viral enfeksiyonların tedavisinde kullanılabilir. Örneğin, influenza (grip) virüsü nedenli öksürüğe karşı oseltamivir gibi antiviral ilaçlar kullanılabilir. Ancak, antibiyotiklerin gereksiz kullanımı antibiyotik direncine yol açabileceğinden, sadece doktorun önermesi halinde kullanılmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, antibiyotik direnci küresel bir sağlık tehdididir.
Sonuç olarak, çocuklarda öksürüğün tedavisi, öksürüğün nedenine ve şiddetine bağlı olarak değişir. Doktorunuza danışmadan herhangi bir öksürük ilacı veya şurubu kullanmaktan kaçınmalısınız. Doktorunuz, çocuğunuzun ihtiyaçlarına en uygun tedavi planını belirlemeye yardımcı olacaktır. Ayrıca, bol sıvı tüketimi, dinlenme ve nemli hava gibi evde uygulanabilecek yöntemler de öksürüğün hafifletilmesine yardımcı olabilir.
Evde Öksürük Tedavisi Yöntemleri
Çocuklarda öksürük oldukça yaygın bir şikayettir ve genellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarının bir belirtisidir. Virüsler, en sık görülen neden olmakla birlikte, bakteriler ve alerjiler de öksürüğe yol açabilir. Öksürüğün kendisi, vücudun solunum yollarındaki tahriş edici maddelerden kurtulmak için kullandığı doğal bir savunma mekanizmasıdır. Ancak, şiddetli veya uzun süren öksürükler çocuğun sağlığını olumsuz etkileyebilir ve tıbbi müdahale gerektirebilir. Bu nedenle, evde uygulanabilecek güvenli ve etkili tedavi yöntemlerini bilmek önemlidir.
Evde öksürük tedavisi, semptomları hafifletmeye odaklanır ve altında yatan nedeni tedavi etmez. Örneğin, viral bir enfeksiyon nedeniyle oluşan bir öksürüğü antibiyotiklerle tedavi etmek mümkün değildir. Ancak, evde uygulanabilecek bazı yöntemler çocuğun rahatlamasına ve iyileşme sürecini hızlandırmasına yardımcı olabilir. Bunlardan biri, bol sıvı tüketimidir. Su, şuruplar, çorbalar ve meyve suları, solunum yollarındaki mukusun incelmesine ve atılmasına yardımcı olur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, yeterli sıvı alımı, özellikle viral enfeksiyonlarda iyileşmeyi hızlandırır. Ancak, şekerli içeceklerden kaçınılmalıdır, çünkü bunlar öksürüğü daha da kötüleştirebilir.
Nemlendirme de etkili bir yöntemdir. Kuru hava, öksürüğü kötüleştirebilir. Nemlendirici kullanımı veya sıcak duş almak, havayı nemlendirerek solunum yollarını rahatlatır. Çocuğun odasına bir kap sıcak su koyarak buhar oluşturmak da benzer bir etki yaratır. Ayrıca, tuzlu su gargarası (okul öncesi çocuklarda uygulanmamalıdır), boğaz ağrısını ve öksürüğü hafifletmeye yardımcı olabilir. Ancak, gargara yapamayacak kadar küçük çocuklar için tuzlu burun spreyleri kullanılabilir.
Bal, özellikle gece öksürüğünü hafifletmede etkili bir doğal ilaçtır. Birçok çalışma, balın öksürüğü azaltmada ve uyku kalitesini artırmada etkili olduğunu göstermiştir. Ancak, 1 yaşından küçük çocuklara bal verilmemelidir, çünkü botulizm riskine neden olabilir. Probiyotikler de bağışıklık sistemini güçlendirerek solunum yolu enfeksiyonlarına karşı koruma sağlayabilir ve öksürüğün süresini kısaltabilir. Bunlar yoğurt, kefir gibi fermente süt ürünleriyle alınabilir. Ancak, her çocuğun durumunun farklı olduğunu ve bu yöntemlerin her çocukta aynı etkiyi göstermeyebileceğini unutmamak önemlidir.
Öksürük bir haftadan uzun sürerse veya çocuğunuzda ateş, nefes darlığı, göğüs ağrısı gibi diğer belirtiler varsa, hemen bir doktora danışmanız önemlidir. Evde tedavi yöntemleri semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir, ancak ciddi bir altta yatan durumun belirtisi olan öksürüğü göz ardı etmemek gerekir. Erken teşhis ve tedavi, çocuğunuzun sağlığı için son derece önemlidir.
Bu çalışmada, çocuklarda öksürüğün yaygın nedenleri ve bunlara yönelik etkili tedavi yöntemleri ele alındı. Çocuklarda öksürük, çeşitli üst solunum yolu enfeksiyonlarından, alerjik reaksiyonlardan, gastroözofageal reflü hastalığına (GERD) kadar geniş bir yelpazede faktörden kaynaklanabilir. Viral enfeksiyonlar, özellikle soğuk algınlığı ve grip, çocuklarda öksürüğün en sık görülen nedenidir. Bu enfeksiyonlar genellikle kendiliğinden iyileşir, ancak semptomları hafifletmek için semptomatik tedavi önemlidir. Bu tedavi, bol sıvı tüketimi, dinlenme ve öksürük şurupları gibi ilaçları içerir. Ancak, öksürük şuruplarının kullanımı, özellikle küçük çocuklar için, dikkatlice değerlendirilmeli ve bir doktor tavsiyesi alınmalıdır.
Çalışmamız, alerjik rinit ve astım gibi alerjik durumların da çocuklarda öksürüğe neden olabileceğini göstermiştir. Bu durumlar için alerji testleri ve alerji ilaçları gerekli olabilir. GERD, özellikle gece öksürüğüne neden olabilir ve bu durumda yaşam tarzı değişiklikleri ve ilaç tedavisi gerekebilir. Bazı durumlarda, pertussis (boğmaca) gibi daha ciddi enfeksiyonlar öksürüğe neden olabilir ve bu durumlar için antibiyotik tedavisi gereklidir. Bu nedenle, öksürüğün altında yatan nedeni belirlemek ve uygun tedaviyi uygulamak için doktora başvurmak son derece önemlidir.
Gelecekte, çocuklarda öksürüğün yönetimi alanında birkaç önemli trend bekleniyoruz. Kişiselleştirilmiş tıp yaklaşımıyla, çocukların genetik yapısı ve öksürük semptomlarına göre özelleştirilmiş tedavi planları geliştirilebilir. Yeni nesil antibiyotikler ve antiviral ilaçlar, enfeksiyonların daha etkili bir şekilde tedavi edilmesini sağlayabilir. Ayrıca, yapay zeka ve makine öğrenmesi teknolojileri, öksürüğün nedenini daha doğru ve hızlı bir şekilde teşhis etmek için kullanılabilir. Bununla birlikte, etik hususlar ve verilerin gizliliği gibi konular da dikkatlice ele alınmalıdır. Sonuç olarak, çocuklarda öksürüğün başarılı bir şekilde yönetimi, doktorun doğru teşhisi, uygun tedavi planı ve ebeveynlerin aktif katılımına bağlıdır.
Bu çalışma, çocuklarda öksürüğün karmaşık bir sorun olduğunu ve kapsamlı bir yaklaşım gerektirdiğini vurgulamaktadır. Gelecekteki araştırmalar, yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilmesine ve mevcut tedavilerin etkinliğinin iyileştirilmesine odaklanmalıdır. Öksürüğün erken teşhisi ve uygun tedavisi, çocuk sağlığının korunması için büyük önem taşımaktadır.
