El ve bilek ağrısı, günlük yaşamı önemli ölçüde etkileyebilen yaygın bir şikayettir. Yaş, cinsiyet ve meslek fark etmeksizin geniş bir popülasyonu etkileyen bu ağrı, basit bir burkulma ya da tendinit gibi hafif bir rahatsızlıktan, ciddi ve tedavi gerektiren romatizmal hastalıklara kadar pek çok farklı nedene bağlı olabilir. Bu durum, doğru tanı ve tedavi için ayırıcı tanının önemini vurgular. Çünkü ağrının kaynağı doğru belirlenmeden uygulanan tedavi yöntemleri, sorunun çözümünden ziyade daha fazla komplikasyona yol açabilir.

Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, muskuloskeletal rahatsızlıklar dünya çapında en yaygın sağlık sorunları arasında yer almaktadır. Bu rahatsızlıkların önemli bir kısmını ise el ve bilek ağrıları oluşturmaktadır. Özellikle gelişmiş ülkelerde, bilgisayar kullanımı, tekrarlayan hareketler gerektiren işler ve ergonomik olmayan çalışma ortamları nedeniyle el ve bilek ağrısı şikayeti oldukça yüksektir. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan bir araştırmaya göre, çalışma çağındaki yetişkinlerin yaklaşık %15’i her yıl en az bir kez el ve bilek ağrısı nedeniyle doktora başvurmaktadır. Bu istatistik, sorunun ne kadar yaygın ve önemli olduğunu açıkça göstermektedir. Ağrının şiddeti, süresi ve eşlik eden belirtiler tanı koymada önemli ipuçları sağlamaktadır.

El ve bilek ağrısına neden olabilecek faktörler oldukça çeşitlidir. Travma sonucu oluşan kırıklar, burkulmalar ve incinmeler, en sık karşılaşılan nedenler arasındadır. Bunun yanı sıra, kronik aşırı kullanım nedeniyle ortaya çıkan karpal tünel sendromu, tendinit (tendon iltihabı), tenosinovit (tendon kılıfı iltihabı) gibi durumlar da yaygındır. Artrit çeşitleri (romatoid artrit, osteoartrit gibi), sinir sıkışmaları, kistik oluşumlar ve hatta bazı sistemik hastalıklar bile el ve bilek ağrısına neden olabilir. Bu nedenle, ağrının altında yatan gerçek nedeni belirlemek için kapsamlı bir değerlendirme gereklidir. Bu değerlendirme, hastanın şikayetlerinin ayrıntılı bir şekilde incelenmesi, fizik muayene ve gerekirse ek görüntüleme yöntemleri (röntgen, MR, ultrason) ile desteklenir.

Bu yazıda, el ve bilek ağrısına neden olabilecek çeşitli hastalıkları detaylı olarak ele alacağız. Her bir hastalığın belirtilerini, tanı yöntemlerini ve tedavi seçeneklerini açıklayarak, okuyucuların kendi sağlık durumları hakkında daha fazla bilgi edinmelerine yardımcı olmayı hedefliyoruz. Ayrıca, el ve bilek sağlığının korunması için alınabilecek önlemler hakkında da bilgi vereceğiz. Unutmayın, bu yazı tıbbi tavsiye yerine bilgi amaçlıdır. Herhangi bir sağlık sorununuz için mutlaka bir sağlık uzmanına danışmalısınız.

El Bilek Ağrısı Nedenleri

El ve bilek ağrısı, oldukça yaygın bir şikayet olup, birçok farklı nedenden kaynaklanabilir. Bu ağrının sebebi, basit bir burkulma veya kas gerginliği olabileceği gibi, daha ciddi bir hastalığın belirtisi de olabilir. Dolayısıyla, ağrının kaynağını belirlemek için kapsamlı bir değerlendirme gereklidir. Ağrının şiddeti, süresi ve eşlik eden semptomlara bağlı olarak altta yatan neden farklılık gösterebilir.

Kas-iskelet sistemi sorunları, el ve bilek ağrısının en sık görülen nedenlerinden biridir. Bunlar arasında; karpal tünel sendromu, tendinit (tendon iltihabı), tenosinovit (tendon kılıfı iltihabı), epikondilitis (tenisçi dirseği) ve epikondilit (golfçü dirseği) yer alır. Karpal tünel sendromu, el bileğinden geçen median sinirin sıkışması sonucu ortaya çıkar ve elin baş parmağı, işaret parmağı, orta parmağı ve yüzük parmağının bir kısmında uyuşma, karıncalanma ve ağrıya neden olur. ABD’de yapılan çalışmalara göre, yetişkin nüfusun %3-6’sı karpal tünel sendromundan etkilenmektedir.

Artrit, özellikle osteoartrit ve romatoid artrit, el ve bilek eklemlerinde ağrı, şişlik ve sertliğe yol açabilir. Osteoartrit, eklemlerdeki kıkırdağın aşınması ve yıpranmasıyla karakterize edilirken, romatoid artrit, bağışıklık sisteminin eklemlere saldırması sonucu ortaya çıkan bir otoimmün hastalıktır. Romatoid artrit, kadınlarda erkeklerden daha sık görülür ve el ve bilekteki ağrı genellikle sabah saatlerinde daha şiddetlidir.

Travma, el ve bilek ağrısının bir diğer önemli nedenidir. Burkulmalar, kırıklar, çıkıklar ve yumuşak doku yaralanmaları, el ve bilekte şiddetli ağrıya ve fonksiyon kaybına neden olabilir. Spor aktiviteleri, düşmeler veya kazalar gibi travmatik olaylar, bu tür yaralanmalara yol açabilir.

Bunların yanı sıra, sinir sıkışmaları, kistler, kemik tümörleri ve diğer sistemik hastalıklar da el ve bilek ağrısına neden olabilir. Örneğin, diyabet, periferik sinir hasarına yol açarak el ve bilekte ağrı ve uyuşmaya neden olabilir. Guillain-Barré sendromu gibi nadir nörolojik hastalıklar da benzer semptomlara yol açabilir. Ağrının nedenini belirlemek için, bir sağlık uzmanına danışmak ve gerekli tıbbi muayene ve görüntüleme tetkiklerini yaptırmak son derece önemlidir. Erken teşhis ve tedavi, ağrının şiddetini azaltmaya ve kalıcı hasarın önlenmesine yardımcı olabilir.

Sonuç olarak, el ve bilek ağrısının birçok olası nedeni vardır ve doğru teşhis için kapsamlı bir değerlendirme gereklidir. Ağrının şiddeti, süresi, konumu ve eşlik eden semptomlar, tanıya yardımcı olabilir. Herhangi bir el ve bilek ağrısı durumunda, bir doktora danışmanız önerilir.

El ve Bilek Ağrısı Hangi Hastalıkların Belirtisi Olabilir?

El Bileğinde Ağrıya Neden Olan Hastalıklar

El ve bilek ağrısı, oldukça yaygın bir şikayet olup birçok farklı nedenden kaynaklanabilir. Bu ağrı, hafif bir rahatsızlıktan şiddetli, günlük aktiviteleri engelleyici bir duruma kadar değişen şiddette olabilir. El bileğinde ağrıya neden olan hastalıklar geniş bir yelpazede yer alır ve doğru teşhis için profesyonel tıbbi yardım almak son derece önemlidir. Ağrının süresi, şiddeti, yeri ve eşlik eden belirtiler doğru teşhisi belirlemede kilit rol oynar.

Ağrıya neden olan en yaygın hastalıklar arasında şunlar yer alır:

1. Karpal Tünel Sendromu (KTS): Bu durum, el bileğinden geçen median siniri sıkıştırdığında ortaya çıkar. KTS, el ve parmaklarda uyuşma, karıncalanma, ağrı ve güçsüzlüğe neden olur. Özellikle başparmak, işaret parmağı, orta parmak ve yüzük parmağının yarısının etkilenmesi karakteristiktir. ABD’de yetişkin nüfusun %3-6’sında KTS olduğu tahmin edilmektedir. Tekrarlayan hareketler, titreşimler ve genetik faktörler bu sendromun gelişmesinde rol oynar.

2. Tenosinovit: Bu durum, tendonları çevreleyen sinovyal zarın iltihaplanmasıdır. Tekrarlayan hareketler, aşırı kullanım veya travma sonucu oluşabilir. De Quervain tenosinoviti, başparmak tarafındaki tendonları etkiler ve başparmağı hareket ettirmede ağrı ve zorluğa neden olur. Diğer tenosinovit türleri de el bileği ve elin diğer bölgelerini etkileyebilir.

3. Artrit: Romatoid artrit ve osteoartrit gibi artrit türleri, el ve bilek eklemlerinde ağrı, sertlik, şişme ve hareket kısıtlılığına neden olabilir. Romatoid artrit, otoimmün bir hastalık olup eklemlerde kronik iltihaplanmaya yol açar. Osteoartrit ise eklemlerdeki kıkırdağın aşınması ve yıpranması sonucu oluşur. Yaş, genetik yatkınlık ve aşırı kullanım bu hastalıkların gelişmesinde etkili faktörlerdir.

4. Distal Radius Fraktürü (El Bileği Kırığı): Düşme veya travma sonucu el bileği kemiğinin kırılması, şiddetli ağrı, şişme ve deformiteye neden olur. Bu kırıklar, genellikle alçı veya atel ile tedavi edilir.

5. Ganglion Kistleri: Bu kistler, eklemler veya tendonlar çevresinde oluşan sıvı dolu şişliklerdir. Genellikle ağrısızdırlar ancak büyük boyutlarda hareket kısıtlılığına veya ağrıya neden olabilirler.

6. Tendinit: Tendonların iltihaplanmasıdır ve genellikle tekrarlayan hareketlerden kaynaklanır. Ağrı, şişlik ve hassasiyete neden olur.

El ve bilek ağrısı için doğru teşhis ve tedavi, ağrının nedenini belirlemek için kapsamlı bir muayene gerektirir. Doktorunuz, fizik muayene, görüntüleme testleri (röntgen, MR) ve kan testleri gibi çeşitli yöntemler kullanarak teşhis koyacaktır. Tedavi, ağrının nedenine ve şiddetine bağlı olarak değişir ve ilaçlar, fizik tedavi, atel kullanımı veya cerrahi gibi seçenekleri içerebilir. Erken teşhis ve tedavi, ağrının kontrol altına alınmasına ve uzun vadeli komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur.

El ve Bilek Ağrısı Hangi Hastalıkların Belirtisi Olabilir?

El Bileği Ağrısı Teşhisi ve Tedavisi

El ve bilek ağrısı, günlük yaşamı önemli ölçüde etkileyebilen yaygın bir şikayettir. Pek çok farklı nedenden kaynaklanabilir ve doğru teşhis için kapsamlı bir değerlendirme gereklidir. Ağrının şiddeti, süresi, yeri ve eşlik eden semptomlarla birlikte hastanın tıbbi geçmişi, doğru teşhisi belirlemede önemli rol oynar. Yanlış teşhis ve tedavi, durumun kronikleşmesine ve kalıcı hasara yol açabilir.

El ve bilek ağrısının olası nedenleri arasında karpal tünel sendromu, tendinit (tendon iltihabı), tenosinovit (tendon kılıfı iltihabı), artroz (eklem kıkırdağının aşınması), artrit (eklem iltihabı), kırıklar, burkulmalar ve çürükler yer alır. Ayrıca, De Quervain tenosinoviti (başparmak tarafındaki tendonların iltihabı), radial sinir sıkışması ve kübital tünel sendromu gibi daha spesifik durumlar da ağrıya neden olabilir. Bazı durumlarda, ağrı boyun veya omuz problemlerinden kaynaklanabilir, bu nedenle bu bölgelerin de değerlendirilmesi önemlidir.

Karpal tünel sendromu, el bileğindeki median sinirin sıkışması sonucu ortaya çıkar ve el ve parmaklarda uyuşma, karıncalanma ve ağrıya neden olur. ABD’de yaklaşık 4 milyon insan karpal tünel sendromundan etkilenmektedir. Teşhis, fizik muayene ve elektromyografi (EMG) gibi sinir çalışmaları ile konur. Tedavi, el bileğini splintleme, steroid enjeksiyonları ve cerrahi gibi seçenekleri içerebilir.

Tendinit, aşırı kullanım veya tekrarlayan hareketlerden kaynaklanan tendon iltihabıdır. Özellikle sporcular ve belirli işlerde çalışan kişilerde yaygındır. Teşhis, fizik muayene ve tıbbi görüntüleme yöntemleri ile yapılır. Tedavi, istirahat, buz uygulaması, anti-inflamatuar ilaçlar ve fizik tedaviyi içerir. Şiddetli vakalarda, kortizon enjeksiyonları veya cerrahi gerekebilir.

Artrit, eklemlerde ağrı, şişme ve sertliğe neden olan bir durumdur. El ve bileklerde görülen artrit türleri arasında romatoid artrit ve osteoartrit bulunur. Teşhis, fizik muayene, kan testleri ve radyolojik incelemeler ile yapılır. Tedavi, ağrı kesiciler, anti-inflamatuar ilaçlar, fizik tedavi ve yaşam tarzı değişikliklerini içerir.

El ve bilek ağrısı teşhisi için doktorunuz detaylı bir öykü alacak, fizik muayene yapacak ve gerekli gördüğü takdirde röntgen, MR veya ultrason gibi görüntüleme testleri isteyecektir. Tedavi planı, ağrının nedenine ve şiddetine bağlı olarak değişir ve ilaçlar, fizik tedavi, splintler, enjeksiyonlar veya cerrahiyi içerebilir. Erken teşhis ve uygun tedavi, ağrının azaltılmasına, işlevselliğin iyileştirilmesine ve uzun vadeli komplikasyonların önlenmesine yardımcı olur. Ağrınız devam ederse veya kötüleşirse, mutlaka bir doktora başvurmanız önemlidir.

El ve Bilek Ağrısı Hangi Hastalıkların Belirtisi Olabilir?

El Bileği Ağrısı İçin Evde Tedavi

El ve bilek ağrısı, günlük yaşamı önemli ölçüde etkileyebilen yaygın bir şikayettir. Nedenleri oldukça çeşitli olup, basit bir burkulmadan ciddi bir medyan sinir sıkışmasına (karpal tünel sendromu) kadar uzanabilir. Bu nedenle, ağrının nedenini belirlemek ve uygun tedaviyi uygulamak çok önemlidir. Öncelikle, evde uygulanabilecek bazı tedavi yöntemlerini ele alalım, ancak şiddetli veya uzun süreli ağrılarınız varsa mutlaka bir doktora danışmalısınız. Geçmişte yapılan araştırmalar, el ve bilek ağrılarının %60’ının tekrarlayan hareketlerden kaynaklandığını göstermektedir. Bu da özellikle bilgisayar başında çalışanlar, tekrarlayan el hareketleri gerektiren işlerde çalışanlar ve sporcular için önemli bir risk faktörü oluşturmaktadır.

RICE yöntemi, akut el ve bilek ağrılarında ilk yardım olarak oldukça etkilidir. RICE, Rest (Dinlenme), Ice (Buz), Compression (Sıkıştırma) ve Elevation (Yükseltme) kelimelerinin baş harflerinden oluşur. Ağrıyan bölgeyi dinlendirmek, şişliği azaltmak için 15-20 dakika aralıklarla buz uygulamak, şişliği kontrol altına almak için elastik bir bandajla sıkıştırmak ve kalbin seviyesinin üzerine yükseltmek, ağrı ve şişliği azaltmaya yardımcı olur. Bu yöntem, özellikle burkulma veya çürük gibi hafif yaralanmalarda oldukça etkilidir.

İltihap önleyici ilaçlar, ağrı ve şişliği azaltmak için kullanılabilir. Bunlar, reçetesiz satılan ibuprofen veya naproksen gibi NSAID’ler olabilir. Ancak, bu ilaçların uzun süreli kullanımı mide sorunlarına neden olabilir, bu nedenle doktorunuza danışmadan uzun süre kullanmamalısınız. Ayrıca, bazı bireylerde alerjik reaksiyonlara neden olabilirler. Bunun yanı sıra, parasetamol gibi ağrı kesiciler de ağrıyı hafifletmek için kullanılabilir.

El bileği splintleri, özellikle geceleri veya belirli aktiviteler sırasında ağrıyı azaltmak için kullanılabilir. Bu splintler, bileği sabitleyerek hareketini sınırlar ve böylece ağrıyı azaltmaya yardımcı olur. Özellikle karpal tünel sendromu gibi durumlarda etkili olabilirler. Ancak, splint kullanımı uzun süreli olmamalı ve doktor tavsiyesi doğrultusunda kullanılmalıdır.

Sıcak ve soğuk uygulama, ağrı ve şişliğin türüne bağlı olarak kullanılabilir. Soğuk uygulama, akut yaralanmalar ve şişlik için daha etkiliyken, sıcak uygulama kas spazmlarını gevşetmeye yardımcı olabilir. Her iki uygulamayı da denemek ve hangisinin daha etkili olduğunu görmek yararlı olabilir. Ancak, aşırı sıcak veya soğuk uygulamadan kaçınılmalıdır.

Egzersizler, el ve bilek gücünü artırmaya ve esnekliği iyileştirmeye yardımcı olabilir. Bununla birlikte, ağrıyan bölgelerde egzersiz yaparken dikkatli olmak önemlidir ve ağrıyı artırabilecek hareketlerden kaçınılmalıdır. Fizyoterapistler, el ve bilek ağrıları için özel egzersiz programları geliştirmede yardımcı olabilirler. Yoga ve pilates gibi aktiviteler de el ve bilek esnekliğini artırmaya yardımcı olabilir.

Önemli Not: Bu evde tedavi yöntemleri, hafif el ve bilek ağrıları için geçicidir. Ağrı şiddetliyse, uzun sürüyorsa, ateş veya kızarıklık eşlik ediyorsa veya el ve bilekte fonksiyon kaybı varsa mutlaka bir doktora danışmalısınız. Çünkü ağrının altında yatan neden ciddi bir sağlık sorunu olabilir. Erken teşhis ve tedavi, uzun süreli sorunların önlenmesinde çok önemlidir.

Kronik El Bileği Ağrısı

Kronik el ve bilek ağrısı, günlük yaşamı önemli ölçüde etkileyen yaygın bir sorundur. Altı haftadan uzun süren el ve bilek ağrısı kronik olarak sınıflandırılır ve çeşitli altta yatan nedenlerden kaynaklanabilir. Bu ağrı, hafif bir rahatsızlıktan şiddetli, işlevsel kısıtlamalara yol açan bir acıya kadar değişebilir. Ağrının şiddeti, süresi ve eşlik eden semptomlara bağlı olarak farklı tanı koymak mümkündür.

Karpal tünel sendromu, kronik el ve bilek ağrısının en yaygın nedenlerinden biridir. Bu durum, bilekte elin hareketini kontrol eden median siniri sıkıştırdığında ortaya çıkar. Sıkışma, şişlik, tekrarlayan hareketler veya travma nedeniyle oluşabilir. Karpal tünel sendromunun belirtileri arasında baş parmak, işaret parmağı, orta parmak ve yüzük parmağının bir kısmında karıncalanma, uyuşma, ağrı ve güçsüzlük yer alır. ABD’de her yıl yaklaşık 3 milyon karpal tünel sendromu vakası teşhis edilmektedir. (Kaynak: NCBI)

Tenisçi dirseği (lateral epikondilit) ve golfçü dirseği (medial epikondilit), dirsekteki tendonların aşırı kullanımından kaynaklanan diğer yaygın nedenlerdir. Tenisçi dirseği, dirseğin dış tarafında ağrıya neden olurken, golfçü dirseği dirseğin iç tarafında ağrıya neden olur. Bu durumlar genellikle tekrarlayan hareketler veya aşırı kullanım nedeniyle ortaya çıkar ve sporcular ve bilgisayar kullanıcıları arasında yaygındır. Tedavi, genellikle dinlenme, buz uygulama ve fizik tedaviyi içerir.

Artrit, özellikle osteoartrit ve romatoid artrit, el ve bileklerde kronik ağrıya neden olabilir. Osteoartrit, eklemlerdeki kıkırdağın aşınması ve yıpranmasıyla karakterizedir, romatoid artrit ise bağışıklık sisteminin eklemlere saldırdığı otoimmün bir hastalıktır. Artrit ağrısı genellikle sabah sertliği, eklem şişmesi ve hareket kısıtlılığı ile birlikte ortaya çıkar. Artrit tedavisi, ağrıyı yönetmeye ve fonksiyonu korumaya odaklanır ve ilaçlar, fizik tedavi ve yaşam tarzı değişiklikleri içerebilir.

Ganglion kistleri, eklemlerin veya tendonların yakınında oluşan sıvı dolu şişliklerdir. Bunlar genellikle ağrısızdır, ancak büyük veya sinire baskı yaparlarsa ağrıya neden olabilirler. Tendinit, tendonların iltihaplanmasıdır ve tekrarlayan hareketlerden veya yaralanmalardan kaynaklanabilir. Kırıklar ve burkulmalar da kronik el ve bilek ağrısına yol açabilir, özellikle uygun şekilde tedavi edilmezlerse.

Kronik el ve bilek ağrısı yaşayan kişiler, doğru teşhis ve tedavi için bir doktora görünmelidir. Doktor, ağrının nedenini belirlemek için fizik muayene yapacak ve gerekirse görüntüleme testleri (röntgen, MR) isteyecektir. Tedavi, ağrının nedenine bağlı olarak değişir ve ilaçlar, fizik tedavi, splintler veya ameliyat içerebilir. Erken teşhis ve tedavi, kalıcı hasarı önlemeye ve yaşam kalitesini iyileştirmeye yardımcı olabilir.

Bu araştırma, el ve bilek ağrısının çok çeşitli hastalıkların belirtisi olabileceğini göstermiştir. Araştırmamızda ele aldığımız durumlar, yaygın olanlardan daha nadir görülenlere kadar uzanmaktadır ve her birinin kendine özgü semptomları ve tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Karpal tünel sendromu, tenosinovit, artroz ve artrit gibi durumlar, el ve bilek ağrısının en sık görülen nedenleri arasındadır ve bu durumların tanısı, fizik muayene, görüntüleme teknikleri ve elektrofizyolojik testler kullanılarak konulabilir.

Ağrının şiddeti, süresi ve eşlik eden diğer semptomlara bağlı olarak, farklı tedavi yaklaşımları uygulanabilir. Konservatif tedaviler, dinlenme, buz uygulaması, ağrı kesiciler ve fizik tedaviyi içerirken, daha ciddi vakalarda cerrahi müdahale gerekebilir. Erken tanı ve uygun tedavi, ağrının şiddetini azaltmada ve fonksiyonel kapasitenin korunmasında önemli rol oynar. Bu nedenle, el ve bilek ağrısı yaşayan bireylerin, doğru tanı ve tedavi için bir sağlık uzmanına danışmaları son derece önemlidir.

Araştırmamız, el ve bilek ağrısının tanısında ve tedavisinde teknolojik gelişmelerin önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Gelişmiş görüntüleme teknikleri, daha hassas tanı koymayı mümkün kılar ve minimal invaziv cerrahi yöntemler, iyileşme sürelerini kısaltmaktadır. Telemedikal uygulamaların artmasıyla, uzaktan teşhis ve tedavi seçenekleri de genişlemektedir. Gelecekte, kişiselleştirilmiş tıp yaklaşımları ve yapay zeka destekli tanı sistemleri, el ve bilek ağrısının yönetiminde daha etkili ve verimli sonuçlar sağlayabilir.

Sonuç olarak, el ve bilek ağrısı karmaşık bir problem olup, altında yatan birçok farklı nedeni olabilir. Farklı uzmanlık alanlarından doktorların iş birliği içinde çalışması, doğru tanı ve tedavi planının oluşturulması için çok önemlidir. Hastanın öyküsü, fizik muayene bulguları ve ek tetkik sonuçları birlikte değerlendirilerek, hastanın özel ihtiyaçlarına uygun bir tedavi planı belirlenmelidir. Gelecekte, teknolojik gelişmeler ve kişiselleştirilmiş tıp yaklaşımları ile bu alandaki ilerlemelerin, hastalar için daha iyi sonuçlar sağlayacağına inanıyoruz.

Bu araştırmanın sınırlamaları, vaka sayısının sınırlı olması ve bazı nadir görülen hastalıkların kapsamlı bir şekilde ele alınamamış olmasıdır. Gelecek araştırmaların bu sınırlamaları gidermesi ve el ve bilek ağrısının etiyolojisi, tanısı ve tedavisi hakkında daha kapsamlı bir anlayış sağlaması önemlidir. Özellikle, mesleki el ve bilek yaralanmalarının artan sıklığı ve yaşlanmayla ilişkili dejeneratif hastalıklar göz önüne alındığında, bu alanda daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.