Çocukluk dönemi, bireyin gelişiminin en hızlı ve en önemli evrelerinden birini temsil eder. Bu dönemde yaşanan her türlü zorluk, çocuğun gelecekteki yaşam kalitesini doğrudan etkiler. Son yıllarda giderek artan bir endişe konusu haline gelen dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve daha geniş anlamda dikkat eksikliği ve odaklanma problemleri, çocukların öğrenme, sosyalleşme ve duygusal gelişimlerini olumsuz etkileyen önemli bir sorundur. Bu sorun, sadece çocuğu değil, aileyi ve eğitim sistemini de derinden etkileyen geniş kapsamlı bir konudur. Giderek artan teşhis sayıları, bu problemin göz ardı edilemeyecek kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Dünya genelinde yapılan araştırmalar, okul çağındaki çocukların belirli bir yüzdesinde dikkat eksikliği ve odaklanma problemleri görüldüğünü ortaya koymaktadır. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan çalışmalar, okul çağındaki çocukların %5-10’unun DEHB teşhisi aldığını göstermektedir. Bu oran, farklı ülkelerde ve farklı kültürlerde değişiklik gösterse de, dikkat eksikliği probleminin küresel bir sorun olduğu açıktır. Bu oranlar, sadece DEHB ile sınırlı kalmamakta, daha geniş anlamda dikkat eksikliği ve odaklanma güçlüğü yaşayan çocukları da kapsamaktadır. Bu durum, eğitim sisteminin ve ailelerin bu sorunla başa çıkmak için daha fazla çaba sarf etmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
Dikkat eksikliği ve odaklanma problemleri, çeşitli belirtilerle kendini gösterir. Bu belirtiler arasında dikkat dağınıklığı, dürtüsellik, aşırı hareketlilik, görevleri tamamlamada zorluk çekme, organizasyon eksikliği ve unutkanlık sayılabilir. Ancak, bu belirtiler her çocukta aynı şiddette ve aynı şekilde ortaya çıkmaz. Bazı çocuklarda daha belirgin olan hiperaktivite, bazılarında ise dikkat dağınıklığı ön plana çıkar. Bu nedenle, her çocuğun bireysel ihtiyaçları göz önünde bulundurularak, doğru teşhis ve tedavi yöntemleri belirlenmelidir. Yanlış teşhis ve tedavi, çocuğun gelişimini daha da olumsuz etkileyebileceği için, uzman bir görüş almak son derece önemlidir.
Bu rapor, çocuklarda dikkat eksikliği ve odaklanma problemleri için etkili çözüm yöntemlerini ele almayı amaçlamaktadır. Ebeveynler, öğretmenler ve diğer ilgili uzmanlar için, bu problemin anlaşılmasını ve yönetilmesini kolaylaştıracak detaylı bilgiler sunmayı hedeflemekteyiz. Raporumuzda, farklı tedavi yaklaşımları, eğitim stratejileri, destekleyici aile ve okul ortamlarının oluşturulması gibi konulara değineceğiz. Ayrıca, dikkat eksikliği ve odaklanma problemlerinin altında yatan nedenleri ve bu problemlerin uzun vadeli sonuçlarını da ele alacağız. Bu kapsamlı yaklaşım, çocukların potansiyellerini en iyi şekilde gerçekleştirmelerine yardımcı olacak pratik ve etkili çözümler sunmayı hedeflemektedir.
Dikkat Eksikliği Belirtileri
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocuklarda sık görülen bir nörogelişimsel bozukluktur. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle karakterizedir. Bu belirtiler, çocuğun akademik başarısını, sosyal ilişkilerini ve günlük yaşam aktivitelerini olumsuz yönde etkileyebilir. DEHB’nin belirtileri, çocuktan çocuğa farklılık gösterse de, bazı ortak belirtiler vardır. Bu belirtilerin varlığı, DEHB teşhisi için yeterli değildir ve mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmesi gerekmektedir.
Dikkat eksikliği belirtileri, çocuğun dikkatini sürdürme ve odaklanma becerisindeki yetersizliklerle kendini gösterir. Çocuklar, görevleri tamamlamada zorluk çekebilir, detaylara dikkat edemeyebilir ve talimatları takip etmekte güçlük yaşayabilirler. Örneğin, bir ödev yaparken sık sık dikkatleri dağılabilir, başka şeylerle ilgilenmeye başlayabilirler ve ödevi yarım bırakabilirler. Ayrıca, dikkatlerini uzun süre bir konuya vermekte zorlanabilirler. Bu durum, oyun oynarken bile görülebilir; bir oyunla kısa süre ilgilenip hemen başka bir oyuna geçebilirler.
Hiperaktivite ise, aşırı hareketlilik ve huzursuzluk olarak tanımlanabilir. DEHB’li çocuklar, genellikle hareketsiz duramazlar, sürekli yer değiştirme ihtiyacı duyarlar ve uygunsuz zamanlarda hareket ederler. Sınıfta sürekli yerlerinde duramayabilir, masalarında oturamayabilir veya sürekli hareket halinde olabilirler. Oyun alanında bile aşırı enerjik olabilirler ve kurallara uymakta zorlanabilirler. Bu hiperaktivite, uyku sorunlarına ve yorgunluğa da yol açabilir.
Dürtüsellik ise, düşünmeden hareket etme eğilimidir. DEHB’li çocuklar, düşünmeden konuşabilir, soruları beklemeden cevaplayabilir veya sıralarını beklemeden araya girebilirler. Örneğin, bir arkadaşının konuşmasının ortasında lafını kesebilir veya sırasını beklemeden bir oyuna katılmaya çalışabilirler. Bu dürtüsellik, sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyebilir ve arkadaşlarıyla kavga etmelerine neden olabilir.
DEHB’nin prevalansı hakkında kesin rakamlar değişmekle birlikte, ABD’deki çocukların yaklaşık %5-10’unun DEHB teşhisi aldığı tahmin ediliyor. Erkek çocuklarda kız çocuklara göre daha sık görülür. Ancak, kız çocuklarda DEHB belirtileri farklı şekillerde ortaya çıkabilir ve bu nedenle teşhis atlanabilir. Örneğin, kız çocuklarda hiperaktivite yerine daha çok dikkat eksikliği ve dürtüsellik ön plana çıkabilir.
Önemli Not: Bu belirtiler, DEHB’nin kesin bir göstergesi değildir. Çocuğunuzda bu belirtileri gözlemliyorsanız, mutlaka bir çocuk psikiyatristi veya uzman bir psikolog ile görüşmeniz önemlidir. Profesyonel bir değerlendirme, doğru teşhis ve uygun tedavi planının belirlenmesi için gereklidir.
Tedavi Yöntemleri ve Seçenekleri
Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ve diğer dikkat eksikliği ve odaklanma problemleri için birçok tedavi yöntemi mevcuttur. Bu yöntemler genellikle çocuğun yaşına, semptomların şiddetine ve diğer faktörlere bağlı olarak kişiselleştirilir. En etkili yaklaşım genellikle çok yönlü bir tedavi planı içerir ve ilaç tedavisi, davranış terapisi ve diğer destekleyici stratejileri birleştirir.
İlaç Tedavisi: DEHB’nin en yaygın tedavi yöntemi ilaçlardır. Stimülanlar (örneğin, metilfenidat, amfetamin) beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırarak dikkat süresini uzatmaya, hiperaktiviteyi azaltmaya ve dürtüselliği kontrol etmeye yardımcı olur. Çalışmalar, stimülan ilaçların DEHB semptomlarını önemli ölçüde iyileştirdiğini göstermektedir. Örneğin, bir meta-analiz, stimülanların %70-80 oranında çocuklarda semptomları azalttığını göstermiştir. Ancak, ilaçların yan etkileri olabilir ve her çocuk için uygun olmayabilir. Stimülan olmayan ilaçlar (örneğin, atomoksetin, guanfacin) da mevcuttur ve stimülanlara yanıt vermeyen çocuklar için bir seçenek olabilirler. İlaç tedavisi mutlaka bir uzman (çocuk ve ergen psikiyatristi veya uzman çocuk doktoru) tarafından reçete edilmeli ve düzenli olarak takip edilmelidir.
Davranış Terapisi: Davranış terapisi, çocuğun dikkatini geliştirmek, davranışlarını kontrol etmek ve sosyal becerilerini artırmak için kullanılan stratejilerden oluşur. Ebeveyn eğitimi ve danışmanlığı, ebeveynlere çocuklarıyla daha etkili bir şekilde etkileşim kurma ve davranışlarını yönetme konusunda yardımcı olur. Davranışsal modifikasyon teknikleri, olumlu davranışları ödüllendirmeyi ve istenmeyen davranışları azaltmayı içerir. Bilişsel davranışçı terapi (BDT), çocuğun düşünce kalıplarını ve davranışlarını değiştirmeyi hedefler. Bu terapiler, ilaç tedavisiyle birlikte kullanıldığında daha etkili olabilirler.
Eğitimsel Destek: Okul ortamında çocuğun ihtiyaçlarına uygun düzenlemeler yapmak da önemlidir. Bu, sınıfta özel bir yer ayırma, derslerin daha kısa bölümlere ayrılması, sık molalar verilmesi veya bireysel eğitim planı (IEP) hazırlanması gibi stratejileri içerebilir. Okul personeliyle işbirliği, çocuğun öğrenme sürecini desteklemek için oldukça önemlidir.
Diğer Destekleyici Stratejiler: Sağlıklı bir yaşam tarzı, düzenli uyku, dengeli beslenme ve düzenli fiziksel aktivite DEHB semptomlarını yönetmeye yardımcı olabilir. Aile terapisi, ailenin DEHB’nin getirdiği zorluklarla başa çıkmasına yardımcı olabilir. Bazı durumlarda, sosyal beceri eğitimi veya mesleki terapi de faydalı olabilir. Örneğin, düzenli egzersiz, birçok çalışmada DEHB semptomlarını azaltmada etkili olduğu gösterilmiştir. Her çocuğun ihtiyaçları farklı olduğundan, en etkili tedavi yaklaşımı, çocuğun özel durumuna göre özelleştirilmelidir.
Sonuç olarak, çocuklarda dikkat eksikliği ve odaklanma problemlerinin tedavisi multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. İlaç tedavisi, davranış terapisi, eğitimsel destek ve diğer destekleyici stratejilerin bir kombinasyonu, çocuğun yaşam kalitesini iyileştirmeye yardımcı olabilir. Ebeveynlerin ve uzmanların işbirliği, en uygun tedavi planının belirlenmesi ve uygulanması için esastır. Erken müdahale, uzun vadeli sonuçlar üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Ebeveynler İçin Pratik Öneriler
Çocuğunuzda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) veya benzeri odaklanma sorunları varsa, bu durumun hem sizin hem de çocuğunuzun hayatını etkilediğini biliyoruz. Bu zorluklarla başa çıkmak için sabır, anlayış ve doğru stratejiler uygulamak çok önemlidir. Aşağıdaki pratik öneriler, çocuğunuzun günlük yaşamında daha başarılı olmasına yardımcı olabilir ve ailenizin stresini azaltabilir.
Rutin Oluşturma: DEHB’li çocuklar, tahmin edilebilir bir rutine sahip olduklarında daha iyi işlev görürler. Günlük planınızı, uyku düzenini, yemek saatlerini ve ödev zamanlarını net bir şekilde belirleyin. Görsel bir program kullanmak, özellikle küçük çocuklar için faydalı olabilir. Örneğin, her aktivite için bir resim veya sembol kullanarak bir program tablosu oluşturabilirsiniz. Bu, çocuğunuza ne beklemesi gerektiği konusunda bir fikir verir ve geçişleri kolaylaştırır. Araştırmalar, düzenli bir rutinin davranış sorunlarını %30’a kadar azaltabileceğini göstermektedir.
Ödev ve Aktiviteleri Parçalara Ayırma: Büyük görevler, DEHB’li çocuklar için korkutucu ve bunaltıcı olabilir. Ödevleri veya projeleri daha küçük, daha yönetilebilir parçalara ayırın. Her bir küçük hedefi tamamladıktan sonra, çocuğunuzu ödüllendirin. Bu, başarı duygusunu artırır ve motivasyonunu korumasına yardımcı olur. Örneğin, 10 sayfalık bir ödev yerine, her 2 sayfayı tamamladıktan sonra kısa bir mola vermesine izin verebilirsiniz.
Olumlu Pekiştirme: Ceza vermek yerine, çocuğunuzun olumlu davranışlarını ödüllendirmeye odaklanın. Çocuğunuz bir görevi tamamladığında, kurallara uyduğunda veya iyi bir davranış sergilediğinde, onu sözlü olarak övün, küçük hediyeler verin veya özel zaman geçirin. Olumlu pekiştirme, istenen davranışların tekrarlanmasını teşvik eder. Örneğin, ödevini tamamlayan çocuğunuza sevdiği bir aktivite yapma izni verebilirsiniz.
Çevresel Düzenleme: Çocuğunuzun öğrenme ve çalışma ortamını düzenleyin. Dikkat dağıtıcı unsurları (örneğin, televizyon, oyunlar) ortadan kaldırın. Çalışma alanını temiz ve düzenli tutun. Sessiz ve sakin bir ortam sağlamak, çocuğunuzun odaklanmasına yardımcı olacaktır. Bazı çocuklar, çalışma masalarına yakın bir yerde bir zamanlayıcı kullanarak başarılı olur.
Profesyonel Destek Alın: DEHB’nin yönetimi, genellikle bir ekip yaklaşımı gerektirir. Bir çocuk psikiyatristi veya psikoloğu ile çalışmak, doğru teşhis konulmasına ve uygun tedavi planının oluşturulmasına yardımcı olacaktır. Ebeveyn destek gruplarına katılmak da, diğer ebeveynlerle deneyimlerinizi paylaşmanızı ve destek almanıza olanak tanır. Unutmayın ki yalnız değilsiniz ve bu zorluklarla başa çıkmak için birçok kaynak mevcuttur.
Sonuç olarak, DEHB’li çocukların ebeveynleri için sabır ve anlayış çok önemlidir. Yukarıdaki öneriler, çocuğunuzun yaşam kalitesini artırmak ve ailenizin refahını iyileştirmek için yol haritası niteliğindedir. Ancak her çocuğun farklı olduğunu unutmayın; bu nedenle, çocuğunuz için en etkili stratejileri bulmak için deneme yanılma yöntemini kullanmanız gerekebilir.
Okulda Destekleyici Stratejiler
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukların okulda başarılı olmasını engelleyebilecek önemli bir sorundur. Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan araştırmalar, okul çağındaki çocukların yaklaşık %5-10’unun DEHB teşhisi aldığını göstermektedir. Bu rakamlar, DEHB’nin yaygınlığını ve okul sistemlerinin bu durumla başa çıkmak için etkili stratejilere ihtiyaç duyduğunu vurgular.
Okullarda DEHB’li çocuklara destek olmak için uygulanabilecek birçok strateji mevcuttur. Bunlar, eğitimsel düzenlemelerden davranışsal müdahalelere kadar geniş bir yelpazede yer alır. Örneğin, sınıfta daha az dikkat dağıtıcı unsurun bulunması, çocuğun odaklanmasına yardımcı olabilir. Bu, sınıfın düzenlenmesi, gürültü seviyesinin kontrol altına alınması ve görsel uyarıcıların minimize edilmesi gibi adımları içerebilir.
Eğitimsel düzenlemeler, DEHB’li çocukların öğrenme deneyimlerini önemli ölçüde iyileştirebilir. Bu düzenlemeler, ödevlerin daha küçük parçalara bölünmesi, ek zaman verilmesi, yazılı yerine sözlü sınav yapılması veya çocuğun özel ihtiyaçlarına göre uyarlanmış ders materyallerinin kullanılması gibi farklı şekillerde olabilir. Örneğin, bir öğrenciye uzun bir ödevi her gün küçük bölümler halinde tamamlaması için bir plan verilebilir. Bu, büyük bir görevin ezici hissiyatını azaltır ve öğrencinin başarı duygusunu artırır.
Davranışsal müdahaleler de DEHB yönetiminde önemli bir rol oynar. Ödül sistemleri, olumlu pekiştirme ve tutarlı disiplin, istenen davranışları teşvik etmeye yardımcı olabilir. Örneğin, bir öğrenci ödevlerini zamanında teslim ettiğinde veya sınıfta olumlu davranış sergilediğinde ödüllendirilebilir. Bu, öğrencinin motivasyonunu artırır ve olumlu davranışları tekrar etmesini sağlar. Öğretmenler ve ebeveynler arasında iyi bir iletişim, bu stratejilerin tutarlı bir şekilde uygulanmasını sağlar.
Teknolojinin kullanımı da DEHB’li çocuklara destek sağlamak için faydalı olabilir. Örneğin, dikkat dağıtıcı unsurları azaltan yazılımlar veya öğrenme sürecini kolaylaştıran uygulamalar kullanılabilir. Bu teknolojik araçlar, öğrencilerin odaklanma ve organizasyon becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Ancak, teknolojinin doğru şekilde kullanılması ve denetlenmesi önemlidir. Aşırı kullanım, ters etki yaratabilir.
Sonuç olarak, okullarda DEHB’li çocuklara destek olmak için çok yönlü bir yaklaşım gereklidir. Eğitimsel düzenlemeler, davranışsal müdahaleler ve teknolojinin uygun kullanımı birleştirilerek, bu çocukların öğrenme deneyimleri iyileştirilebilir ve akademik başarıları artırılabilir. Okulların, ebeveynlerle işbirliği içinde çalışarak ve bireysel öğrenci ihtiyaçlarına göre özelleştirilmiş stratejiler geliştirerek, DEHB’li çocukların potansiyellerini gerçekleştirmelerine yardımcı olmaları önemlidir.
Uzun Vadeli Başarı İçin İpuçları
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olan çocuklar, akademik ve sosyal yaşamlarında önemli zorluklar yaşayabilirler. Ancak, doğru stratejiler ve destekle, bu çocuklar uzun vadeli başarıya ulaşabilirler. Bu başarı, sadece akademik başarıyı değil, öz güvenlerini, sosyal becerilerini ve genel yaşam memnuniyetlerini de kapsar.
Yapılandırılmış bir ortam, DEHB’li çocuklar için hayati önem taşır. Düzenli bir günlük rutin, ödevlerin yapılması için belirli zaman dilimleri ve net beklentiler, çocuğun odaklanmasına ve görevlerini tamamlamasına yardımcı olur. Örneğin, her gün aynı saatte ödev yapma alışkanlığı kazandırmak, çocuğun beyninin bu zaman dilimini çalışma zamanı olarak kodlamasını sağlar. Bu yapılandırma, tahmin edilebilirlik sağlayarak çocuğun kaygısını azaltır ve daha verimli çalışmasını destekler.
Öğretmenler ve ebeveynler arasında işbirliği, DEHB’li bir çocuğun başarısı için son derece önemlidir. Okulda uygulanan stratejilerin evde de desteklenmesi, tutarlı bir yaklaşım sağlar ve çocuğun öğrenme sürecini güçlendirir. Örneğin, öğretmen, çocuğun sınıfta zorlandığı konuları ebeveynlere bildirebilir ve evde ek destek sağlanması için önerilerde bulunabilir. Bu işbirliği, çocuğun başarı duygusunu artırarak öz güvenini geliştirir.
Bilişsel davranışçı terapi (BDT), DEHB’li çocuklarda odaklanma ve impuls kontrolünü geliştirmek için etkili bir yöntemdir. BDT, çocuklara düşünce ve davranışlarını yönetmeyi öğreterek, sorun çözme becerilerini geliştirir ve duygularını düzenlemelerine yardımcı olur. Birçok çalışma, BDT’nin DEHB semptomlarını azaltmada ve akademik performansı iyileştirmede etkili olduğunu göstermiştir. Örneğin, bir araştırma, BDT alan DEHB’li çocukların %70’inin dikkat sürelerinin arttığını ve akademik başarılarının yükseldiğini ortaya koymuştur.
İlaç tedavisi, bazı DEHB’li çocuklar için faydalı olabilir. Ancak, ilaç tedavisi genellikle diğer terapötik yaklaşımlarla birlikte kullanılır. İlaç, çocuğun odaklanma ve dikkatini artırarak, diğer terapilerin etkisini güçlendirebilir. İlaç seçiminde mutlaka bir uzman doktorla görüşmek ve çocuğun durumuna uygun bir tedavi planı oluşturmak gereklidir. İlaç tedavisi, her çocuk için uygun olmayabilir ve yan etkileri göz önünde bulundurulmalıdır.
Sonuç olarak, DEHB’li çocukların uzun vadeli başarısı, çok yönlü bir yaklaşım gerektirir. Yapılandırılmış bir ortam, öğretmen-ebeveyn işbirliği, BDT ve gerektiğinde ilaç tedavisi, çocuğun potansiyelini ortaya çıkarmasına ve sağlıklı, başarılı bir yaşam sürmelerine yardımcı olur. Erken müdahale ve sürekli destek, bu çocukların yaşamlarında büyük bir fark yaratabilir ve onları geleceğe hazırlayabilir.
Bu çalışma, çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ve diğer odaklanma problemleri için mevcut çözümleri kapsamlı bir şekilde incelemiştir. Çalışmamız, DEHB’nin karmaşık ve çok yönlü bir durum olduğunu ve etkili bir müdahalenin çok yönlü bir yaklaşım gerektirdiğini göstermiştir. Farmakolojik tedavi, özellikle belirgin semptomlar gösteren çocuklar için önemli bir rol oynasa da, tek başına yeterli olmamaktadır.
Araştırmamız, davranışsal terapilerin, özellikle ebeveyn eğitimi ve okul müdahalelerinin, DEHB semptomlarının yönetiminde önemli bir etkiye sahip olduğunu vurgulamıştır. Bilişsel davranışçı terapi (BDT) ve eğitim programları, çocukların dikkatlerini yönetme, dürtüsel davranışlarını kontrol etme ve organizasyon becerilerini geliştirmelerine yardımcı olmakta etkilidir. Ayrıca, sosyal beceri eğitiminin sosyal uyumu iyileştirmede ve akran ilişkilerini güçlendirmede önemli bir rol oynadığı belirlenmiştir.
Çalışmada incelenen diğer çözümler arasında diyet değişiklikleri, fiziksel aktivite ve tamamlayıcı tıp yaklaşımları yer almaktadır. Her ne kadar bu yaklaşımların etkinliği konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulsa da, yaşam tarzı değişikliklerinin DEHB semptomlarını hafifletmede yardımcı olabileceğine dair kanıtlar bulunmaktadır. Bütüncül bir yaklaşım, çocuğun bireysel ihtiyaçlarına göre uyarlanmış bir tedavi planı geliştirmeyi gerektirir ve bu plan farmakolojik tedavi, davranışsal terapiler ve yaşam tarzı değişikliklerini bir araya getirebilir.
Gelecekte, nörolojik görüntüleme tekniklerindeki gelişmeler, DEHB’nin beyin mekanizmaları hakkında daha fazla bilgi edinmemizi ve daha hedefli tedavi stratejileri geliştirmemizi sağlayacaktır. Genetik araştırmalar, DEHB’nin genetik temellerini daha iyi anlamamıza ve bireyselleştirilmiş tedavi yaklaşımları geliştirmemize yardımcı olacaktır. Dijital teknolojilerin kullanımı, DEHB yönetiminde uygulamalı oyunlar ve sanal gerçeklik terapileri gibi yeni ve etkili müdahalelerin geliştirilmesine olanak tanıyacaktır. Yapay zeka destekli tanı araçlarının gelişmesi de DEHB’nin erken tanısını ve doğru teşhisini kolaylaştıracaktır.
Sonuç olarak, çocuklarda dikkat eksikliği ve odaklanma problemlerinin etkili bir şekilde yönetilmesi için çok yönlü, bireyselleştirilmiş ve sürekli bir yaklaşım gereklidir. Gelecekteki araştırmaların, bu karmaşık durumu daha iyi anlamamızı, daha etkili tedavi yöntemleri geliştirmemizi ve çocukların yaşam kalitelerini iyileştirmemizi sağlayacağına inanıyoruz.
